بررسی فقهی حکم خروج زن از منزل برای مشاوره روان‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه دکتری قرآن و علوم گرایش روان‌شناسی، گروه علوم قرآن و حدیث، مجتمع آموزشی بنت الهدی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران / مدیر گروه علوم تربیتی، مجتمع آموزشی بنت الهدی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

2 استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

3 استادیار و مدیر گروه فقه خانواده، مجتمع آموزش عالی بنت الهدی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

10.22034/ijwf.2024.18855.2284

چکیده

مشاوره روان‌شناختی از راهکارهای مهم کاهش تعارضات خانواده و پیشگیری از تزلزل خانواده است، ازسوی دیگر تمکین به‌معنای انجام وظایف زناشویی توسط زوجه (زن) اصلی‌ترین حق زوج، پس از عقد نکاح است. از جمله مسائلی که با حق تمکین زوج تعارض دارد، خروج زن از منزل بدون اذن زوج برای مشاوره به‌منظور رفع آسیب‌های روانی و تعارضات خانوادگی است. پژوهش حاضر باهدف بررسی فقهی حکم خروج زن از منزل برای مشاوره روان‌شناختی به‌روش تحلیلی- اسنادی با رویکرد تجزیه و تحلیل اجتهاد دینی- روان‌شناختی آیات و روایات انجام شد. بین فقهای شیعه درمورد مشروط بودن خروج زن از منزل به اذن شوهر، دو نظریه وجود دارد: نخست، نظر مشهور فقهاست که در هیچ شرایطی حق خروج از منزل را بدون اذن و رضایت شوهر مجاز نمی‌دانند. دوم، نظریاتی که خروج زن از منزل بدون اذن شوهر را درصورتی‌که سبب نشوز شود غیر مجاز می‌دانند. در پاسخ به نظر اول، نتایج بررسی‌ها نشان داد که براساس قاعده‌های لاضرر، تعامل به معروف، قوامیت مرد، آیه وقایه -و بازداری زن و فرزندان از آتش جهنم- و نیز مطلوبیت رجوع به خبره و کارشناس، خروج زن از منزل بدون اذن شوهر برای مشاوه روان‌شناختی درصورتی‌که به شرایط روحی و روانی شوهر توجه شود و نیز با رعایت مراتب تدریج مجاز است؛ چراکه سبب استحکام بنیان خانواده شده و از آسیب‌های فردی و خانوادگی عمیق‌تر که منجر به طلاق می‌شود، جلوگیری می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Study of the Ruling on the Woman Leaving the House for Psychological Counseling

نویسندگان [English]

  • Hajar Zabihi 1
  • Salman Nemati 2
  • Maryam Burqai 3
1 Ph.D. Student in Quran and Sciences in the Field of Psychology, Head of Department of Educational Sciences, Bent al-Hoda Higher Education Complex, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Psychology, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.
3 Assistant Professor, Head of Department of Family Jurisprudence, Bent al-Hoda Higher Education Complex, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Psychological counseling is one of the important strategies for reducing family conflicts and preventing family instability. On the other hand, obedience, meaning the fulfillment of marital duties by the wife (woman), is the most important right of the couple after the marriage. Among the issues that conflict with the right of obedience of the couple is the woman leaving the house without the husband's permission for counseling in order to eliminate psychological damages and family conflicts. The current study aimed to jurisprudentially investigate the ruling on the woman leaving the house for psychological counseling using an analytical-documentary method with the approach of analyzing religious-psychological Ijtihad of verses and narratives. Among Shiite jurists, there are two theories about the conditionality of the woman leaving the house with the husband's permission: first, according to the well-known opinion of jurists, under any circumstances, the woman does not have any right to leave the house without the husband's permission and consent. Second, theories that consider the woman leaving the house without the husband's permission to be impermissible if it causes disobedience. In response to the first opinion, the results of the studies showed that based on the principles of non-harm (La Zarar), interaction in a good way, the husband's responsibility, the verse of Veghayah - and preventing women and children from the fire of hell - as well as the desirability of referring to an expert, it is permissible for the woman to leave the house without her husband's permission for psychological counseling if the husband's mental and physical conditions are taken into account and the gradual steps are observed; because it strengthens the foundation of the family and prevents deeper personal and family damages which lead to divorce.

کلیدواژه‌ها [English]

  • counseling
  • leaving the house
  • husband
  • wife
  • obedience
  • jurisprudence
  • psychological

مراجع

  1. * قرآن کریم (1380). مترجم: مکارم شیرازی، ناصر. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

    * نهج البلاغه (1379). مترجم: دشتی، محمد. قم: انتشارات مشهور.

    1. أبو الصلاح، الحلبی (1403هـ.ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة الإمام أمیر المؤمنین (ع).
    2. احمدوند، خلیل‌الله.، و آزادی، ستاره (1399). بررسی فقهی و حکم تکلیفی اذن زن از شوهر هنگام خروج از منزل. نشریه قانون یار، 4(11)، 377- 400.
    3. احمدی، سیدمهدی.، و سلیلی، سیدعلی (1389). بررسی فقهی مسئله خروج زن از منزل بدون اذن شوهر. نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، 7(22)، 11- 29.
    4. احمدیان، عبدالرسول.، احمدی، محمدمهدی.، مرادخانی، احمد.، و عابدیان کلخوران، حسن (1394). مطالعه تطبیقی محدوده استیذان زوجه برای خروج از منزل در فقه فریقین. نشریه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 12(42)، 11- 28.
    5. اشرفی شاهرودی، مصطفی (1393). درس خارج فقه؛ لزوم تعلم احکام. مشاهده شده در وب‌سایت https: //eshia. ir/feqh/archive/
    6. اصفهانی، ‌سید‌ابوالحسن.، ‌و ‌موسوی‌‌خمینی، روح‌الله‌ (1380). وسیلة النجاة. قم: ‌مؤسسه ‌تنظیم‌ و ‌نشر ‌آثار ‌امام‌خمینی(ره).
    7. اعرافی، علیرضا (1385). درس خارج فقه تربیتی؛ احکام تعلیم و تعلم. مشاهده شده در وب‌سایت https: //eshia. ir/feqh/archive/text/arafi/tarbiat/84/850206
    8. اعرافی، علیرضا (1387). درس خارج فقه تربیتی؛ وجوب تربیت. مشاهده شده در وب‌سایت https: //www. eshia. ir/feqh
    9. اکبری‌راد، طیبه.، و ملک‌زاده، فهیمه (1388). معناشناسی معروف در قرآن و رابطه آن با حقوق زن در خانواده. نشریه فقه و حقوق خانواده، 14(51)، 70- 85.
    10. اهرمیان، افشین.، سودانی، منصور.، و حسین‌پور، محمد (1389). اثربخشی آموزش رویکرد راه‌حل‌محور به‌شیوه گروهی بر شادمانی و سازگاری زناشویی زوج‌های مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره خانواده شهر بوشهر. نشریه پژوهش‌های مشاوره (تازه‌ها و پژوهش‌های مشاوره)، 9(36)، 7-28.
    11. ایزدی، مریم.، و معین‌فر، روح‌اله (1399). اثربخشی زوج‌درمانی رفتاری-ارتباطی بر تعارضات زناشویی و عملکرد خانواده. نشریه سنجش و پژوهش در مشاوره و روان‌شناسی، 2(5)، 65- 77.
    12. آملی، میرزا‌ محمد‌تقی (‌1380). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی. ‌تهران: ‌مؤلف.
    13. پروین، فرهاد.، و حسینی، وحیده (1392). شرایط قلمرو و آثار فقهی و حقوقی ریاست زوج در رابطه با زوجه. نشریه پژوهش حقوق خصوصی، 2(3)، 65- 94.
    14. تبریزی، مصطفی.، دیباییان، شهرزاد.، کاردانی، مژده.، و جعفری، فروغ (1391). فرهنگ توصیفی خانواده و خانواده‌درمانی. تهران: فراروان.
    15. تبریزی، میرزاجواد (‌1380). ‌المسائل المنتخبه. قم: ‌دارالصدیقه ‌الشهیده.
    16. جان‌بزرگی، مسعود (1395). اثر خانواده‌درمانگری سیستمی معنوی بر رضایت زناشویی و کنش‌وری خانواده (الگوی مهر و قدرت). نشریه پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، 4(1)، 9- 38.
    17. جبعی العاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی (1383). تحریر الروضة فی شرح اللمعةالدمشقیة. تهران: سمت.
    18. جبعی‌‌عاملی(شهید‌ ثانی)، زین‌‌الدین‌بن‌ علی‌ (1413هـ.ق). مسالک‌ الأفهام‌ إلی‌ تنقیح‌ شرائع‌ الإسلام. قم: المعارف الإسلامی.
    19. جدیری، جعفر.، فتحی‌آشتیانی، علی.، موتابی، فرشته.، و حسن‌آبادی، حمیدرضا (1396). اثربخشی زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی بر رضایت زناشویی. نشریه مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 11(20)، 7- 37.
    20. جمعی از پژوهشگران (1423هـ.ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت(ع). قم: مؤسسه دائرة.
    21. جوادی‌آملی، عبدالله (1371). تفسیر سوره نساء آیه 34 و 35. مشاهده شده در وب‌سایت
    22. https: //sath3. eshia. ir/feqh/archive/text/javadi/tafsir/71/711111
    23. جوهری، اسماعیل‌بن جماد.، و محمدبن‌ابی بکر مختار، (1363). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه. تهران: ناصرخسرو.
    24. حسن‌زاده، مهدی (1388). مبانی فقهی اعتبار نظر اهل خبره. نشریه حقوق، 40(2)، 125- 137.
    25. حسنی، سیدحمیدرضا.، و علی‌پور، مهدی (1386). روش‌‌شناسی اجتهاد و اعتبارسنجی معرفتی آن. نشریه روش‌شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)، 13(50)، 9- 24.
    26. حسینی شیرازی، سیدمحمد (1423هـ.ق). تقریب القرآن الی الاذهان. بیروت: دارالعلوم.
    27. خمینی، سیدروح الله (1376). الاجتهاد و التقلید. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    28. خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۸هـ.ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقی (تقریرات به قلم علی غروی). قم: مؤسسه احیاء الآثار الامام الخویی.
    29. خوئی، ‌سید‌ابوالقاسم (‌1417هـ.ق). الهدایة فی الأصول. ‌قم: ‌صاحب‌الأمر‌(ع)‌.

     راغب‌اصفهانی، ابوالقاسم حسین‌بن محمد (۱۴۱۲هـ.ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم.

    1. راغب‌اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1416هـ.ق). مفردات الفاظ القرآن. دمشق: دارالقلم.
    2. رحمانی، اعظم.، مرقاتی‌خویی، عفت‌السادات.، صادقی، نرجس.، و اله‌قلی، لیلا (1390). ارتباط رضایت جنسی و رضایت از زندگی زناشویی. نشریه پرستاری ایران، 24(70)، 82- 90.
    3. رهبر، مهدی (1393). محدوده شرعی تمکین عام زوجه. نشریه پژوهش‌های فقهی، 12(1)، 61- 82.
    4. زهراکار، کیانوش.، و جعفری، فروغ (1397). مشاوره خانواده (مفاهیم، تاریخچه، فرایند و نظریه ها). تهران: ارسباران.
    5. ساسان‌پور، مهشید (1393). تأثیر بازسازی‌شناختی بر کاهش مشکلات جنسی (نان ارگانیک) و رضایت جنسی زوجین. کنگره ملی آسیب‌شناسی خانواده. تهران.
    6. سبزواری نجفی، محمدبن حبیب الله (۱۴۱۹هـ.ق). الجدید فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالتعارف.
    7. سبزواری، ‌سید‌ عبد الأعلی (‌1413هـ.ق). مهذب ‌الأحکام ‌فی ‌بیان‌ الحلال ‌و‌ الحرام. قم: دفتر آیت‌الله ‌سبزوار.
    8. سیدمحرمی، ایمان.، قنبری هاشم‌آبادی، بهرام‌علی.، و اصغری ابراهیم آباد، محمدجواد (1395). اثربخشی مشاوره گروهی به‌روش ساختاری بر عملکرد خانواده و رضایت زناشویی. نشریه پژوهش‌های روان‌شناسی بالینی و مشاوره، 2(6)، 63- 78.
    9. شبّر، سیدعبدالله‌بن محمدرضا (1407هـ.ق). الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین. کویت: مکتب‌الالفین.
    10. شبّر، سیدعبدالله‌بن محمدرضا (۱۴۱۲هـ.ق). تفسیر القرآن الکریم. بیروت: دارالبلاغه.
    11. شریف لاهیجی، بهاءالدین محمدبن اشکوری دیلمی (۱۳۷۳). تفسیر شریف لاهیجی. تهران: دفتر نشر داد.
    12. شفیع‌آبادی، عبدالله (1401). راهنمایی و مشاوره تحصیلی و شغلی (مفاهیم و کاربردها). تهران: انتشارات سمت.
    13. صدر، سیدرضا (۱۳۷۸). الاجتهاد و التقلید. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    14. صفایی، حسین.، و امامی، اسدالله (1390). مختصر حقوق خانواده. تهران: انتشارات میزان.
    15. طباطبایی محمدحسین (1363). تفسیرالمیزان. مترجم: موسوی همدانی، محمدباقر. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    16. الطباطبایی الحکیم، السیدمحسن (1391هـ.ق). مستمسک العروة الوثقى. نجف الاشرف: مطبعة الاداب.
    17. طباطبایی، سید‌علی‌ (1418هـ.ق)‌. ‌ریاض ‌المسائل ‌فی ‌تحقیق ‌الأحکام‌ بالدلائل. قم: ‌آل‌البیت‌(ع).
    18. طبرسی، امین‌الدین ابوعلی فضل‌بن حسن (۱۴۰۶هـ.ق). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
    19. طبرسی، فضل‌بن حسن (بی­تا). تفسیر مجمع البیان. مترجم: نوری، حسین.، و مفتح، محمد. تهران: انتشارات فراهانی.
    20. طریحی، فخرالدین‌بن محمد، (1375). مجمع البحرین و مطلع النیرین. تهران: مرتضوی.
    21. عاملی، علی‌بن حسین (۱۴۱۳هـ.ق). الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز. قم: دارالقرآن الکریم.
    22. عاملی، محمدبن‌ علی‌ موسوی (‌1411هـ.ق). مدارک‌ الأحکام‌ فی‌ شرح‌ عبادات ‌شرائع‌ الاسلام. بیروت: آل‌‌البیت(ع).
    23. العریضی، علی بن جعفر (1409هـ.ق)‌. ‌مسائل‌ علی‌‌بن ‌جعفر(ع) و مستدرکها. ‌قم: ‌آل‌البیت‌(ع).
    24. علی‌دوست، ابوالقاسم.، و عشایری‌منفرد، محمد (1390). بازپژوهی خروج از منزل بدون اذن شوهر از منظر قاعده لاضرر. نشریه مطالعات راهبردی زنان، -(51)، 43- 73.
    25. فاضل ‌لنکرانی، ‌محمد‌موحدی (‌1421هـ.ق). النکاح‌؛ تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة.‌ قم: ‌مرکز‌فقهی‌ائمه‌اطهار‌(ع).
    26. الفراهیدی، الخلیل‌بن احمد (1409هـ.ق). العین. قم: مؤسسه دارالهجره.
    27. فروتن، سید کاظم.، و اخوان‌تقوی، محمدحسین (1390). بررسی نقش سلامت جنسی در خانواده ایرانی. نشریه قضاوت، -(71)، 28- 33.
    28. فضل‌الله، سیدمحمد حسین (۱۴۱۸هـ.ق). الفتاوی الواضحه. بیروت: دارالملاک.
    29. فضل‌‌‌الله، محمدحسین (1420هـ.ق). دنیا المرأة. قم: دارالملاک للطباعة و النشر و التوزیع.
    30. قرشی، سیدعلی اکبر (1412هـ.ق). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    31. قرشی‌بنابی، سیدعلی‌اکبر (۱۳۷۷). تفسیر احسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت.
    32. قمی‌مشهدی، محمدبن محمدرضا (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحرالغراائب. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
    33. کارسلون. کارن جی.، ایزنستات. استفانی اِ.، و زیپورین. ترا (1382). بهداشت روانی زنان. مترجم: ابو المعالی، خدیجه.. صابری، هائیده.. لطیفی، ژینوس.، و محی‌الدین بناب، مهدی. تهران: ساوالان.
    34. کرمپور، اشرف (1395). بررسی آثار فقهی حقوقی نشوز همسران. نشریه نامه جامعه، 117(13)، 131-162.
    35. کلینی، ‌ابو‌جعفر‌محمدبن‌یعقوب (‌1407هـ.ق). ‌الکافی. ‌تهران: ‌دار‌الکتب‌الإسلامیة.
    36. کیان، فرناز.، اعتمادی، عذرا.، و بهرامی، فاطمه (1399). اثربخشی زوج‌درمانی گروهی هیجان‌مدار بر دلبستگی زوجین و شادمانی زناشویی. نشریه دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 21(1)، 72- 83.
    37. گلادینگ، ساموئل‌تی (1397). اصول و مبانی مشاوره. مترجم: گنجی، مهدی. تهران: انتشارات ساوالان.
    38. گنجی، حمزه (1389). بهداشت روانی. تهران: ارسباران.
    39. مصطفوی فرد، حامد.، و ایماندار، حمید (1396). رویکرد اندیشوران شیعه به مفهوم قوامیت مرد در آیه 34 سوره نساء. نشریه آموزه‌های قرآنی، 14(26)، 81- 104.
    40. مغنیه محمدجواد (۱۴۲۴هـ.ق). تفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    41. موسوی‌خمینی، سید‌روح‌الله‌ (‌1385). الرسائل. قم: ‌اسماعیلیان. ‌
    42. نجفی، زین‌العابدین (1391). خروج زن از منزل و اذن شوهر از منظر فقه امامیه. نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، 45(2)، 103- 123.
    43. نجفی، ‌محمدبن ‌حسن (1362). ‌جواهر ‌الکلام ‌فی ‌شرح‌ شرائع‌ الإسلام. بیروت: ‌دارإحیاء ‌التراث‌ العربی.
    44. نجفی‌خمینی، محمدجواد (۱۳۹۸). تفسیر آسان. تهران: اسلامیه.
    45. نراقی، مولی‌احمدبن محمدمهدی (1417هـ.ق). عوائد االیام فی بیان قواعد استنباط االحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام. قم: مکتب العالم االسلامی.
    46. نوذری فردوسیه، محمد (1402). تحلیل فقهی حقوقی استیذان زن از شوهر در خروج از منزل با تأکید بر قاعده معروف. نشریه پژوهش‌های فقهی، 17(4)، 1401- 1422.
    47. نوری همدانی، حسین (۱۳۷۵). الاجهاد و التقلید. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    48. Falender, C. A., & Shafranske, E. P. (2019) Consultation in Psychology A Competency-Based Approach Publication. American Psychological Association
    49. Patterson, C. H. (1986). Theories of Counseling and Psychotherapy. New York: Harper & Row.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار