زن در اندیشه های تفسیری فیض کاشانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

2 دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

10.22034/ijwf.2025.18292.2244

چکیده

نقد و بررسی آرای اندیشمندان اسلامی در تفسیر آیات مرتبط با زنان، نقش و جایگاه این دانشمندان را در تنویر افکار و توسعه مبنایی مباحث مشخص میکند. فیض کاشانی از مفسران شیعی قرن یازدهم، به طرح مباحث نو و متفاوت با دیدگاه مشهور میپردازد. باتوجه به جایگاه ویژه اندیشههای فیض کاشانی در میان علمای مسلمان، پژوهش حاضر با استفاده از داده‌های کتابخانه‌‎ای و بهروش تحلیلی-اسنادی نظریههای وی درباره مهمترین چالشهای تفسیری در حیطه مطالعات زنان انجام شد. مهمترین یافتههای جایگاهشناسانه این مفسر، حاکی از تقرب زنان به شهوات و مادیات، ضعف زن در نیروی عقل و تدبیر، طفیلی بودن خلقت زنان و کم بودن بانوان کامل است. مهمترین آرای تفسیری فیض کاشانی در بحث اجتماعی زنان عبارت است از: قوامیت مردان بر زنان بهمثابه رابطه والی بر رعیت، کمتر بودن حق زنان نسبت به مردان، نسبی بودن سن بلوغ دختران، تمکین زن بهمعنای اطاعت عام از شوهر و انتساب سیادت ازسوی مادر. با رویکرد تحلیل انتقادی، برخی از آرای مذکور در تعارض با برخی آیات و روایات است و دستهای دیگر بااستناد به قرائن قرآنی و روایی، صواب می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Women from the View of Feiz Kashani's Interpretive Thoughts

نویسندگان [English]

  • Roghaye Bararyan marzoone 1
  • habibollah halimi jelodar 2
  • mohammad mahdi shahmoradi feriduoni 2
1 Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
2 Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]

Criticism and review of the views of Islamic scholars in the interpretation of Quranic verses related to women determines the role and position of these scholars in enlightening thoughts and developing the basis of discussions. Feiz Kashani, one of the Shiite interpreters of the 11th century, proposes new discussions which are different from the famous perspective. Considering the special position of Feiz Kashani's thoughts among Muslim scholars, the present study was conducted with the aim of reviewing his theories about the most important interpretive challenges in the field of women's studies using an analytical-documentary method. The results showed that the most important positional findings of this interpreter indicate women's interest in lust and material things, women's weakness in the power of reason and prudence, the dependent nature of women's creation, and the small number of perfect women. Feiz Kashani's most important interpretive views in the social discussion of women are as follows: men's authority over women as a relationship of ruler over nation, women's lesser rights compared to men, the relative age of puberty for girls, women's obedience in the sense of general obedience to their husbands, and the attribution of sovereignty by the mother. According to the critical analysis approach, some of the aforementioned opinions are in conflict with some Quranic verses and narratives, and another group is correct based on Quranic and narrational evidence

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashani's interpretive thoughts
  • women from the view of Feiz Kashani
  • interpretation of Quranic verses about women
  • women from the view of interpreters
  1. * قرآن کریم (1373). مترجم: مکارم شیرازی، ناصر. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

    * نهجالبلاغه (1382). مترجم: دشتی، محمد. قم: انتشارات نسیم کوثر.

    1. ابنابی جمهور، محمدبن زید (1405هـ.ق). عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه. قم: دار‌سیدالشهداء للنشر.
    2. ابناثیر، علی بنمحمد (1385). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار‌صادر.
    3. ابنبابویه قمی، محمد‌بن علی (1362). الخصال. تهران: جاویدان.
    4. ابن‌بابویه قمی، محمد‌بن علی (1385). علل الشرایع. قم: کتابفروشی داوری.
    5. ابن‌بابویه قمی، محمد‌بن علی (1413هـ.ق). من لا یحضره الفقیه. مصحح: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    6. ابنعاشور، محمدطاهر (1420هـ.ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
    7. ابن قدامه، عبدالله‌بن احمد (1403هـ.ق). المغنی. بیروت: دارالکتب العربی.
    8. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر (1419هـ.ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    9. ابنکثیر، اسماعیلبنعمر (1408هـ.ق). البدایه و النهایه. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    10. ابنمنظور، محمد‌بن مکرم (1414هـ.ق). لسان العرب. بیروت: دار‌صادر.
    11. اردبیلی، احمد بنمحمد (1403هـ.ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    12. ازهری، محمد بناحمد (1421هـ.ق). تهذیب اللغه. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    13. آلوسی، محمودبن عبدالله (1415هـ.ق). روحالمعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
    14. انصاری، شیخ مرتضی (1415هـ.ق). کتاب الخمس. قم: مؤسسه الهادی.
    15. بحرانی، یوسف (بیتا). الحدائق الناضره. قم: جامعه مدرسین.
    16. بحرانیاصفهانی، عبدالله (1411هـ.ق). العوالم. قم: مؤسسه الامام المهدی (عج).
    17. بستانی، فؤاد افرام (1362). فرهنگ جدید عربی- فارسی. مترجم: بندر ریگی، محمد. تهران: انتشارات اسلامی.
    18. بلاغی، محمدجواد (بی‌تا). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن. قم: وجدانی.
    19. بنوات، گری (1377). زنان از دید مردان. مترجم: پوینده، محمدجعفر. تهران: جامی.
    20. تیلا، عباس، (1370). زن در آیینه تاریخ. تهران: مؤلف.
    21. جصاص، احمدبن علی، (1405هـ.ق). أحکام القرآن. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    22. جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر تسنیم. قم: اسراء.
    23. جوادی آملی، عبدالله (1356). زن در آیینه جلال و جمال. قم: اسراء.
    24. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1404هـ.ق). الصحاح. محقق: عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.
    25. حرعاملی، محمدبنحسن (1409هـ.ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت.
    26. حلی، حسن‌بن یوسف (1412هـ.ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    27. حنبلی الشیبانی، احمد (1414هـ.ق). مسند احمد. بیروت: دار‌الفکر.
    28. دورانت، ویلیام جیمز (1371). لذات فلسفه. تهران: سازمان و انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
    29. ذهبی، محمد‌بن احمد (1405هـ.ق). سیر اعلام النبلاء. بیجا: مؤسسه الرساله.
    30. رازی، محمد بنعمر (فخر رازی) (1420هـ.ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
    31. راغباصفهانی، حسینبنمحمد (1412هـ.ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دار‌القلم.
    32. زبیدی، محمدبن مرتضی (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالمکتبة الحیاة.
    33. زمخشری، محمودبن عمر (1407هـ.ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. بیروت: دارالکتاب العربی.
    34. ستاری، جلال (1373). سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز نشر.
    35. سیدمرتضی، علیبن حسین (1441هـ.ق). الذریعه الی اصول الشریعه. مشهد: آستان قدس رضوی.
    36. سیدمرتضی، علیبنحسین (1405هـ.ق). رسائل الشریف المرتضی. قم: دار‌القرآن الکریم.
    37. سیوطی، عبد الرحمن‌بن ابیبکر (1404هـ.ق). الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی.
    38. شریف لاهیجی، بهاء‌الدین محمد (1363). تفسیر شریف لاهیجی. تهران: نشر مؤسسه مطبوعات علمی.
    39. صادقی تهرانی، محمد (1406هـ.ق). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه. قم: فرهنگ اسلامی.
    40. طباطبایی، سید محمدکاظم (1390). تاریخ حدیث شیعه. قم: انتشارات دار‌الحدیث.
    41. طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعلمی.
    42. طباطبایییزدی، سید محمدکاظم (1419هـ.ق). العروه الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    43. طبرسی، فضلبن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
    44. طبری، محمد‌بن جریر (1412هـ.ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار‌المعرفه.
    45. طوسی، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
    46. علویعلیآبادی، فاطمهسادات (1399). جریانشناسی تاریخی «حکم خمس سادات مادری» در فقه امامیه. نشریه علمی مطالعات تاریخی جهان اسلام، 8(15)، 167 -188.
    47. عیاشی، محمد بنمسعود (1380). تفسیر العیاشی. تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
    48. فراهیدی، خلیلبناحمد (1409هـ.ق). العین. قم: نشر هجرت.
    49. فیض کاشانی، محمد (1349). الحق المبین فی تحقیق کیفیة التفقه فی الدین. مصحح: محدث، جلال‌الدین. تهران: سازمان چاپ دانشگاه.
    50. فیض کاشانی، محمد (1387). رسائل فیض کاشانی. محقق: جعفری، بهراد. تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
    51. فیض کاشانی، محمد (1406هـ.ق). الوافی. اصفهان: مکتبه الامام امیرالمؤمنین (ع).
    52. فیض کاشانی، محمد (1415هـ.ق). الاصفی فی تفسیر القرآن. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    53. فیضکاشانی، محمد (1401). مفاتیح الشرایع. قم: کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی.
    54. فیضکاشانی، محمد (تفسیر الصافی. تهران: مکتبه الصدر.
    55. فیضکاشانی، محمد (1417هـ.ق). المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    56. قرطبی، محمد بناحمد (1405هـ.ق). الجامع الحکام القرآن. بیروت: دار‌احیاء التراث.
    57. قمی، عباس (1419هـ.ق). مفاتیح الجنان. تهران: بینا.
    58. قمی، علیبن ابراهیم (1367). تفسیر قمی. قم: دار‌الکتاب.
    59. کتاب مقدس (بیتا). انجمن پخش کتب مقدسه.
    60. کلینی، محمد بنیعقوب (1407هـ.ق). الکافی. تهران: دار‌الکتب الاسلامیه.
    61. مازندرانی، محمدصالح بناحمد (1382). شرح الکافی-الاصول و الروضه (للمولی صالح المازندرانی). تهران: المکتبه الاسلامیه.
    62. مامقانی، عبدالله (1385). مقباس الهدایه. قم: دلیل ما.
    63. مصطفوی، حسن (1430هـ.ق). التحقیق فی کلمات القرآن. بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
    64. مسلم‌بن حجاج، ابوالحسین القشیری النیشابوری (1404هـ.ق). صحیح مسلم. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    65. معرفت، محمدهادی (1387). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد: الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامیه.
    66. مغنیه، محمدجواد (1424هـ.ق). تفسیر الکاشف. قم: دار‌الکتاب الاسلامی.
    67. مفید، محمد‌بن محمد (1376). الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد. تهران: اسلامیه.
    68. منتظری، حسینعلی (1362). کتاب الخمس و الانفال. قم: انتشارات اسلامی.
    69. موسوی‌خمینی، روحالله (1378). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    70. موسویخمینی، روحالله (1392). تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    71. موسوی سبزواری، عبدالعلی (1399). مهذب الأحکام. نجف اشرف: نشر مطبعة الأدب.
    72. نجاشی، احمدبن علی (1407هـ.ق). رجال نجاشی. محقق: شبیری زنجانی، سیدموسی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    73. نجفی، محمدحسن (1401). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دار‌الاحیاء التراث العربی.
    74. نوری، حسین (1415هـ.ق). خاتمه المستدرک الوسایل. قم: مؤسسه آل البیت.