نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده؛ تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مطالعات زنان، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 استادیار فقه و حقوق جزا، عضو هیئت علمی گروه مطالعات زنان، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دانشیار جامعه شناسی، عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

این پژوهش با هدف تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن و ارائه راهکارهایی برای احقاق آن، با استفاده از روش اسنادی- تطبیقی انجام شد. تأملات حقوقی در ارتباط با حقوق زن در نقش همسری و تطبیق آن با آموزه­های فقهی، توجه ویژه قانونگذار به حقوق اقتصادی زن را نشان می­دهد. در­حالی­که براساس غایات و اهداف شریعت و تجربه عینی آسیب­های موجود در حوزه خانواده، حقوق انسانی و عاطفی زن، اهمیت و اولویت بالاتری نسبت به حقوق اقتصادی وی دارد، اما به دلیل عدم پیش­بینی آن در قانون، جایگاه قابل قبولی در نهادهای اجتماعی و قضائی نیافته است. بدین منظور در پژوهش حاضر، ظرفیت­های دو نهاد قانونگذاری و قضائی بررسی و باتوجه به محدودیت­های حقوق در حوزه خانواده، راهکارهای ثبت قواعد تکمیلی، احیاء نهاد داوری و به­کارگیری ضمانت اجرای ترمیمی از جمله مسیرهای قانونی احیاء حقوق انسانی و عاطفی زن معرفی شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Criticism of Economy-Centered Approach of Family Laws; explaining the Legal Gaps of Women's Human and Emotional Rights

نویسندگان [English]

  • Maryam Rahimi Sajasi 1
  • Touba Shakeri Golpaygani 2
  • Abd Al-Hussein Kalantari 3
1 Ph.D. Student in Women Studies, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Jurisprudence and Criminal Law, Faculty Member of Women Studies Department, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor of Sociology, Faculty Member of Sociology Department, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

 This study was conducted with the purpose of explaining the legal gaps of women's human and emotional rights and providing solutions for filling them and with the help of a documentary-comparative method. Legal thoughts of women's rights related to their role as wives and adapting them to jurisprudential teachings show that lawmakers pay special attention to women's economic rights. According to the goals of Shariah and objective experiences of family-related injuries, although women's human and emotional rights are prior to their economic rights, they have not found an acceptable position in the social and judicial institutions yet due to not predicting them in the Constitution; thus in this study, first, the capacities of two legislative and judicial institutions were examined and then, based on the family-related legal limitations, the solutions of registering supplementary rules, the revival of arbitration institution, and deployment of restorative performance guarantee were presented as legal ways to revive women's human and emotional rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • gap between jurisprudence and law
  • Maghased al-Shariah
  • women's non-economic rights
  • supplementary rules
  • arbitration institution
  • restorative punishment
قرآن کریم (1392). مترجم: فولادوند، محمدمهدی. قم: چاپخانه بزرگ قرآن کریم.
احسائی، ابن ابی جمهور (1403هـ.ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة. قم: مطبعة سـیدالشـهداء(ع).
اسدی، لیلا سادات.، و ذبیحی، عاطفه (1394). جایگاه و ضرورت اخلاق محوری در تقنین قوانین و مقررات مربوط به خانواده. نشریه پژوهش­نامه اخلاق، 8 (27)، 141-159.
اسدی، لیلا سادات.، و شکری، فریده (1391). آیین دادرسی مدنی ویژه امور و دعاوی خانوادگی. تهران: دانشگاه امام صادق.
انصاری، شیخ مرتضی (1415هـ.ق). مکاسب. قم: باقری.
انصاری­پور، محمدعلی.، و صادقی مقدم، محمدحسن (1384). اجرت المثل کارهای زوجه و نقد آرای محاکم در این زمینه. نشریه مدرس علوم انسانی، 9 (41)، 1-24.
باستانی، سوسن.، روشنی، شهره.، و غروی نائینی، نهله (1396). مواجهه زنان با اختلال در احساس آرامش در زندگی زناشویی. زن در توسعه و سیاست، 15 (2)، 265- 289.
باستانی، سوسن.، گلزاری، محمود.، و روشنی، شهره (1389). طلاق عاطفی: علل و شرایط میانجی. نشریه بررسی مسائل اجتماعی ایران،1 (3)، 1-20.
باستانی، سوسن.، گلزاری، محمود.، و روشنی، شهره (1390). پیامدهای طلاق عاطفی و استراتژی­های مواجهه با آن. نشریه خانواده پژوهی،7 (26)، 241-257.
بستان (نجفی)، حسین (1388). اسلام و تفاوت­های جنسیتی در نهادهای اجتماعی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
پاینده، ابوالقاسم (1383). نهج­الفصاحه. اصفهان: خاتم­الانبیاء.
ترسلی، زهرا (1382). حقوق غیر مالی زن در خانواده. نشریه فقه و حقوق خانواده، (29)، 83-115.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376). مقدمه عمومی علم حقوق. تهران: گنج دانش.
جعفری، عباس (1386). داوری در دعاوی خانوادگی، قوانین موضوعه و رویه قضایی. نشریه فقه و حقوق خانواده، 47، 95-121.
جوادی آملی، عبدالله (1376). کرامت در قرآن. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
جوادی آملی، عبدالله (1393). خانواده متعادل و حقوق آن. مترجم: جوانمرد فرخانی، ابراهیم. قم: اسراء.
الحسنی، اسماعیل (1383). مقاصد شریعت از نگاه ابن عاشور. مترجم: مهریزی، مهدی. قم: نشر صحیفه خرد.
حسینی، سید حسن.، و عزیزی، مینا (1395). بررسی قوانین و سیاست­های حمایت از خانوادهدر دوران پس از انقلاب اسلامی ایران.نشریه مطالعات زن و خانواده، 4 (1)، 7-34.
حکمت­نیا، محمود (1390). فلسفه نظام حقوق زن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حکمت­نیا، محمود (1396). حقوق زن و خانواده. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حکمت­نیا، محمود.، پیوندی، غلام­رضا.، حاجی ده­آبادی، احمد.، محمدی، علی.، و هدایت­نیا، فرج­الله (1388). فلسفه حقوق خانواده اصول و قواعد. تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
خمینی، روح­الله (1427هـ.ق). المکاسبالمحرمه. تهران: مؤسسهتنظیمو نشرآثارامامخمینی.
دورکیم، امیل (1381). درباره تقسیم کار اجتماعی. مترجم: پرهام، باقر. تهران: نشر مرکز.
سبزواری، محمدباقر (1423). کفایة الاحکام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شاطبی، ابواسحاق (1997). الموافقات فی اصول الشریعه. بیروت: دارالمعرفه.
شاکری گلپایگانی، طوبی (1385). سیاست جنایی اسلامی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی دانشگاه امام صادق(ع) واحد خواهران.
شبیرى زنجانى، موسی (1378). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشی رأی پرداز.
شمس­الدین، محمدمهدی (1996). مسائل حرجة فی فقه المرأة حقوق الزوجة. بیروت: مؤسسة الدولته للدراسات و النشر.
شهیدثانی (1387). ترجمه و تبیین شرح لمعه. مترجم: شیروانی، علی.، و عباسی، محمدمسعود. قم: مؤسسه انتشارات دارالعلم.
شهیدثانی (1416). مسالک الافهام الی تنقیح الشراع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
صدوق، محمد بن علی (۱۳۷۹). معانی الاخبار. قم: جامعه مدرسین.
صدوق، محمد بن علی (1385). علل الشرایع. نجف: المکتبة الحیدریة.
طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم (1417 هـ.ق). عروه‏الوثقى. قم: مؤسسه نشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1401 هـ.ق). النهایة. بیروت: انتشارات دارالکتب العربیه.
عظیم­زاده اردبیلی، فائزه.، ومیرزازاده، زهرا (1395). بررسی دلایل لزوم حمایت کیفری از حریم خصوصی خانواده. فقه و حقوق خانواده، 21(6)، 31-57.
فرشتیان، حسن (1371). نفقه زوجه در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
فضل­الله، سید محمدحسین (1420هـ.ق). دنیا المرأة. بیروت: دارالملاک.
فضل­الله، سید محمدحسین (1421هـ.ق). تأملات اسلامیة حول المرأة. بیروت: دارالملاک.
فضل­الله، محمدحسین (1389). دنیای زن در گفتگو با علامه سید محمدحسین فضل­الله. مترجم: دفتر پژوهش و نشر سهروردی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
قرشی، سید علی­اکبر (1376). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کاتوزیان، ناصر (1375). حقوق خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر (1422‍ هـ.ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء. قم: بوستان کتاب.
کاظمی، زهره (1391). بررسی فقهی- حقوقی اجرت­المثل زوجه در ایام زوجیت و میزان کارآمدی قوانین در استیفای آن. نشریه فقه و حقوق خانواده، 17 (57)، 73-93.
گرجی، ابوالقاسم (1383). آیات الاحکام (حقوقی و جزایی). تهران: نشر میزان.
گرجی، ابوالقاسم.، و صفایی، سید حسین (1392). بررسی تطبیقی حقوق خانواده. تهران: دانشگاه تهران.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالأنوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محقق داماد، سیدمصطفی (1372). تحلیل فقهی حقوق خانواده. تهران: نشر علوم اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصطفوی، سید جواد (بی­تا). بهشت خانواده (هماهنگی عقل و فطرت با کتاب و سنت در مسائل زوجیت). قم: انتشارات دارالفکر.
مصطفوی، سید محمدکاظم (1417هـ.ق). مئه قاعده فقهیه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه للجماعه المدرسی.
مفید بغدادی، محمد بن محمدنعمان عکبری (1413هـ.ق). أحکام النساء. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر (1389). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
موسوی بجنوردی، سید محمد بن­ حسن (1379). قواعد فقهیه. تهران: مؤسسه عروج.
موسوی خمینی، روح­الله (1421 هـ.ق). تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
میرخانی، عزت السادات (1380). رویکردی نوین در روابط خانواد. تهران: سفیر صبح.
نجفی، محمدحسن (بی­تا). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نوبهار، رحیم (1387). حمایت حقوق کیفری از حوزه­های عمومی و خصوصی. تهران: نشر جنگل.
وفادار، علی (1380). حقوق خانواده (حقوق مدنی 5). تهران: انتشارات وفادار.
Kelly, S., & Breslin, J. (2010). Womens Rights in the Middle East and North Africa progress amid resistance. United States of Amrica: Rowman & Littlefield Publishers .
Masud, M. K. (1989). Islamic legal Philosophy A study of Abu Ishag Al-shatibis life and Thought . New Delhi: International Islamic Publishers Delhi, by S. M. shahid.
Paidar­, p. (1995). Women and the Political Procces in Twentieth-Century Iran. England: Cambridge University Press.