مطالعه کاربردی تحولات فقهی شیعه در دوران معاصر درباره حقوق و آزادی‌های زنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی حقوق، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی تحولات فقیهی شیعه درباره حقوق و آزادی­های زنان و تأثیر زمان و مکان بر این تحولات، به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. بدین منظور منابع فقهی شامل منابع اصیل استنباطی فقهی در محدوده چهل سال اخیر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. با بررسی­های انجام شده، پژوهشی که موضوع مطالعه حاضر در آن بررسی شده باشد، یافت نشد. پس از بررسی منابع پژوهش، این نتیجه حاصل شد که با مفتوح بودن باب اجتهاد در فقه شیعه، استفاده از احکام ثانویه و احکام حکومتی و بهره­گیری از منبع عقل و عرف و بناءعقلای در فقه شیعه، تحولات مثبت و قابل توجهی درباره حقوق و آزادی­های زنان رخ­داده است. به­طوری­که با تفحص در فتوای فقهای شیعه تحولاتی مثبت برپایه حقایق و زندگی کنونی زنان در مسائلی همچون ارث، دیه، حق خروج زن از منزل، آزادی و استقلال در ازدواج، حق طلاق، انواع مشارکت­های سیاسی و مسائل مستحدثه حجاب قابل مشاهده و بهره­برداری است که زنان در پرتوی آن از حقوق و آزادی­های بیشتری بهره­مند شده­اند. پژوهش حاضر به این نتیجه رسید که زن در رهگذر این نگاه از احکام حقوقی متمایزی در مقایسه با فقه مقتدم برخوردار شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Applied Study on the Shiite Jurisprudential Changes of Contemporary Era in Women's Rights and Freedom

نویسندگان [English]

  • Rasoul Mazaheri K‌ohanestani 1
  • Soheila naseri 2
  • Mohammad Javad Heidarian Dolatabadi 3
1 Assistant Professor of Law, Faculty Member of University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Young and Elite Researchers club, Islamshahr Branch, Islamic Azad University, Islamshahr, Iran.
3 B. A. Student in Law, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

This descriptive-analytical research was conducted with the aim of investigating the Shiite jurisprudential changes in women's rights and freedom and the effect of time and place on these changes; thus, jurisprudential sources, including original inferential ones during last forty years, were examined. After reviewing them, it was determined that there was no research that had examined the subject of this research. The findings of this research demonstrate that the open door of Ijtihad, the use of secondary and governmental orders, and the use of reason and custom in Shiite jurisprudence have caused to happen positive and considerable changes in women's rights and freedom. By examining Shiite jurists' Fatwas, according to women's current life, positive changes in some issues such as inheritance, blood money, women's right to leave home, freedom and independence in marriage, the right to divorce, all kinds of political participations, and novel issues about Hijab are visible and women have had more rights and freedom by them. This research concluded that from this point of view, women have had different legal orders compared to the early jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • changes of rights
  • civil freedom
  • Shiite jurisprudence
  • women's rights
قرآن کریم (1392). مترجم: فولادوند، محمد. قم: چاپخانه بزرگ قرآن کریم.
1.ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی (1413هـ.ق). عیون اخبار الرضا. مشهد: الموتمر العالمی للامام الرضا(ع).
2.براهیمی، غلامحسین (1379). شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی. تهران: انتشارات حکمت.
3.احمدی، سید مهدی.، و سلیلی، سید علی (1397). بررسی فقهی مسئله خروج زن از منزل بدون اذن شوهر. نشریه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، 22(7)، 11- 29.
4.اردبیلی، احمدبن محمد (1369). مجمع الفائده و البرهان. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
5.آقابخشی، علی­اکبر.، و افشاری، مینو (1389). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: انتشارات چاپار.
6.ایزدی­فرد، علی­اکبر.، نعمت­زاده.، رجبعلی.، و کاویار، حسن (1388). عرف و جایگاه آن در استنباط احکام شرعی. نشریه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 1(1)، 45 -73.
7.بهجت، محمدتقی (1388). رساله توضیح المسائل. قم: شفق
8.بهرامی، مرتضی (1390). طلاق بر مبنای عسر و حرج. سایت جامعه مجازی حقوق زنان ایران.
9.جناتی، محمدابراهیم (1372). نقش زمان و مکان در اجتهاد. نشریه کیهان اندیشه. قابل مشاهده در پرتال علوم انسانی، شماره 50.
10.جوادی آملی، عبدالله (1393). زن در آئینه جمال و جلال. تهران: مرکز نشر اسراء.
11.حر عاملی، محمدبن حسن (1364). وسائل الشیعه. مترجم: صحت، على. تهران: انتشارات ناس.
12.حلی، ابو جعفر نجم­الدین جعفربن حسن (1365). شرایع الاسلام. قم: انتشارات مؤسسه اسماعیلیان.
13.راغب اصفهانی، حسین­بن محمد (1383). مفردات الفاظ قرآن. مترجم: خسروی حسینی، غلامرضا. تهران: انتشارات مرتضوی.
14.شمس­الدین، محمدمهدی (بی­تا). مسائل حرجه فی فقه المراه. قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه­های علمیه خواهران.
15.شهید ثانی، زین­الدین بن علی (1375). مسالک الافهام. قم: مؤسسه معارف اسلامی.
16.شهید ثانی، زین­الدین بن علی (1391). شرح لمعه. مترجم: مسجد سرایی، حمید. تهران: انتشارات پیام نوآور.
17.شیرازی، سیدمحمد (1367). کتاب الدیات. قم: انتشارات مکتبه الهادی.
18.صافی گلپایگانی، لطف­الله (1370). الاحکام الشرعیه الله لا تتعیر. قم: انتشارات دارالقرأن الکریم.
19.طباطبایی، محمدحسین ( 1374). تفسیر المیزان. مترجم: موسوی همدانی، سید محمدباقر. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
20.طبرسی، ابوعلى فضل­بن حسن (1383). مجمع البیان. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
21.طوسی، محمدبن حسن (1375). الاقتصاد. تهران: انتشارات چهل ستون.
22.طوسی، محمدبن حسن (1378). التبیان فی تفسیر القرآن. مترجم: آقا بزرگ تهرانی، محمد حسن. تهران: انتشارات روزنه.
23.علائی رحمانی، فاطمه (1383). میزان گستره مشارکت سیاسی زنان از منظر دین. مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۸۵، 13 -38.
24.فضل­الله، سیدمحمد (1383). تأملات اسلامیه حول المراه. قم: انتشارات دارالکتب الاسلامی.
25.کلینی، محمدبن یعقوب (1387). اصول کافی. مترجم: آیت­اللهی، مهدی.تهران: انتشارات جهان­آرا.
26.مشکینی، میرزاعلی (1374). اصطلاحات الأصول. قم: انتشارات الهادی.
27.مصباح یزدی، محمدتقی (1389). حقوق زن در قرآن. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی امام خمینی.
28.مطهری، مرتضی (1371). وحی و نبوت. تهران: انتشارات صدرا.
29.مطهری، مرتضی (1383). مسئله حجاب. تهران: انتشارات صدرا.
30.مطهری، مرتضی (1389). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
31.مقدس اردبیلی (1375). زبده البیان فی احکام القرآن. قم: موتمر المقدس الاردبیلی.
32.مهرپور، حسین (1392). مباحثی از حقوق زن. تهران: انتشارات اطلاعات.
33.مهریزی، مهدی (2002). نحو فقه للمراه یواکب الحیاه. بیروت: انتشارات دارالهادی.
34.موسوی خمینی، روح­الله (1375).صحیفه. تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
35.موسوی خمینی، روح­الله (1378). الرسائل. قم: انتشارات اسماعیلیان.
36.موسوی خمینی، روح­الله(1380). تحریر الوسیله. مترجم: موسوی­همدانی، محمدباقر. قم: انتشارات کتابخانه معارف اسلامی.
37.میراحمدی، منصور (1377). مفهوم آزادی در فقه سیاسی شیعه. نشریه علمی پژوهشی علوم سیاسی دانشگاه باقر العلوم، 1(1)، 70-88.
38.المیلاد، زکی (1392). رویکردهای جدید فقه شیعه در حوزه زنان. مترجم: امینی، عبدالله. سایت معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری اسلامی ایران.
39.نجفی، محمدحسن (1983). جواهر الکلام. بیروت: انتشارات دارالاحیاء التراث عربی.
40.نراقی، ملااحمد (بی­تا). مستند الشیعه فی أحکام الشرعیه. قم: مؤسسه آل­البیت.
41.هدایت­نیا، فرج­الله (1385). قضاوت زنان در پرتو احکام ثانویه. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 32(1)، 128 -165.
42.وسمقی، صدیقه (1387). زن، فقه و اسلام. تهران: انتشارات صمدیه.
43.توحیدی، احمدرضا (۱۳9۱). تحول حقوق زنان و خانواده در اسناد بین المللی، منطقه­ای و حقوق ملی. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 57 (15)، 7 52.
44.حلی، احمد بن فهد (1365). المهذب البارع. مترجم: عراقی، مجتبی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
45.محققحلی، ابوجعفر نجم الدین جعفربن حسن (1365). شرایع الاسلام. قم: انتشارات مؤسسه اسماعیلیان.
46.خامنه­ایی، سید علی (1390). بیانات در جمع سومین نشست اندیشه­های راهبردی در تاریخ 14/10/1390. قابل مشاهده در http://farsi.khamenei.ir
47.معاونت تربیت و آموزش عقیدتی سیاسی (1390). خانواده و جایگاه زن در خانواده از منظر آیت­الله خامنه­ای. قابل مشاهده در پایگاه اطلاع رسانی سراج.
48.موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1387). توضیح المسائل. قم: نجات.
49.شافعی، محمدبن ادریس (1426هـ.ق). الآلام. بیروت: دارابن حزم.