تحلیل تأثیر تحول ساختار قدرت در خانواده بر حق ولایت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد حقوق، پردیس خواهران دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

2 استادیار حقوق، عضو هیئت علمی پردیس خواهران دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

3 استادیار حقوق، عضو هیئت علمی پردیس خواهران، دانشگاه امام صادق، تهران، ایران.

چکیده

به دنبال تغییرات تدریجی حاصل از مدرنیته در جامعه ساختار قدرت در غالب خانواده-های ایرانی از شکل اقتدارگرای پدرسالاری به نیمه دموکراتیک تحول یافته است. این تحول، تمام ابعاد خانواده، به ویژه بعد حقوقی آن را از نظر حقوق اعضای آن تحت تأثیر قرار داده است. یکی از مهمترین حقوق متأثر از تحول نیز، حق ولایت است. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر تحول ساختار قدرت در خانواده بر حق ولایت انجام شد. با بررسی های انجام شده مشخص شد که قانونگذار متناسب با تحول در ساختار قدرت خانواده، رعایت مصالح کودک را مبنای وضع قوانین جدید یا اصلاح قوانین سابق قرار داده و بدین ترتیب اعمال ولایی ولی قهری را محدود نموده است. با این وجود، همچنان اموری مرتبط با حق مذکور وجود دارند که مورد توجه قانونگذار قرار نگرفته و درنتیجه خلأهایی قانونی در این زمینه ایجاد کرده است. بنابراین، تغییر قوانین سابق یا وضع قوانین جدید با استفاده از ظرفیت‌های فقهی در مورد آنها پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Effect of Change of Power Structure in Families on Guardianship's Right

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Shafiezadeh 1
  • Kobra Pourabdollah 2
  • Maryam Sadat Mohaghegh Damad 3
1 M.A. in Law, Women's Campus of Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Law, Faculty Member of Women's Campus of Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor of Law, Faculty Member of Women's Campus of Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The gradual changes in societies that emerge from the modernism have caused to change the power structure in most Iranian families from authoritarianism (patriarchy) to semi-democracy. This change has affected all family aspects, especially, the legal rights of its members that one of the most important rights is guardianship's right. This study aimed to investigate and analyze the effect of this change on guardianship's right, so related references including legal and jurisprudential articles, books and texts were reviewed. According to the results, legislator, in consistent with the change of power structure in families, has made the observance of child's interests the basis for legislating new laws or modifying previous laws, and has limited natural guardian's guardianship applications. However, there are still some issues pertaining to the mentioned right on which legislator has not paid attention and so some legal gaps have been created. It is suggested that previous laws should be modified or new laws should be legislated by their jurisprudential capacities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • power structure in families
  • parents' and children's rights
  • guardianship over property
  • guardianship over marriage
ابن­ادریس، محمدبن منصور (1410هـ.ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن­حمزه، محمدبن على (1408هـ.ق). الوسیله الى نیل الفضیله. قم: انتشارات کتابخانه آیت­الله مرعشى نجفى.
ابن­زهره، حمزه­بن علی (1417هـ.ق). غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
اسدی، لیلاسادات (1386). ظرفیت حکومت اسلامی و ضرورت ولایت مادر. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 35(9)، 31-63.
افتخارزاده، سیده­زهرا (1394). تجربه زیسته زنان در ازدواج زودهنگام. نشریه مددکاری اجتماعی، 3(1)، 108-156.
امامی، حسن (1384). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.
امامی­فر، علی (1386). بررسی فقهی اجتماعی مسئله اذن پدر در ازدواج دختر. نشریه علوم اسلامی، 5، 85-102.
انصاری شیرازی، قدرت­الله (1429هـ.ق). موسوعه احکام الاطفال و ادلتها. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
انصاری، مرتضی (1415هـ.ق). کتاب النکاح. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
بحر العلوم، محمدبن محمد (1403هـ.ق). بلغه الفقیه. تهران: منشورات مکتبه الصادق.
بحرانی، یوسف­بن احمد (1405هـ.ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
بستان، حسین (1390). جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بهجت، محمدتقی (1428هـ.ق). رساله توضیح المسائل. قم: انتشارات شفق.
بهنام، جمشید (1352). ساخت­های خانواده و خویشاوندی در ایران. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
پورعبدالله، کبری (1394). قاعده مصلحت در مقررات خانواده. تهران: دادگستری.
جزیرى، عبدالرحمن (1419هـ.ق). الفقه على المذاهب الأربعه و مذهب اهل البیت (ع).بیروت: دارالثقلین.
حر عاملی، محمدبن­حسن (1409هـ.ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
حکیم، سیدمحسن (1416هـ.ق). مستمسک العروه الوثقی. قم: مؤسسه دارالتفسیر.
حلبی، تقی­الدین­بن نجم­الدین (1403هـ.ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (ع).
حلی، حسن­بن یوسف (1413هـ.ق). قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
حلی، حسن­بن یوسف (1414هـ.ق). تذکره الفقها. قم: مؤسسه آل­البیت (ع).
حلی، محمدبن حسن­بن یوسف (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، یحی­بن سعید (1405هـ.ق). الجامع للشرایع. قم: مؤسسه سیدالشهدا العلمیه.
حمیدزاده، احمد.، گرجی، ابوالقاسم.، آهنی، بتول.، عراقی، عزت­الله.، قاسم­زاده، عباس.، برزوئی، عادل.، و صادقی، محمود(1384). بررسی تطبیقی حقوق خانواده. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
خوانساری، سید احمدبن یوسف (1405هـ.ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: اسماعیلیان.
دیلمى، حمزه­بن عبدالعزیز (1404هـ.ق). المراسم العلویه و الاحکام النبویه. قم: منشورات الحرمین.
رجبیان، زهره.، آیت­اللهی، زهرا.، و گدازگر، مریم (1380). سن ازدواج دختران: (مواد 1041 و تبصره ماده 1210 ق.م). تهران: سفیر صبح.
روحانی قمی، سید صادق (1429هـ.ق). منهاج الفقاهه. قم: انوار الهدى.
روشن، محمد (1393). حقوق خانواده. تهران: جنگل.
زارعی توپخانه، محمد (1392). بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده از منظر متون اسلامی در مقایسه با نظریه‌های روان‌شناسی و جامه‌شناسی. نشریه معرفت، شماره 186، 99-133.
سبزوارى، محمد باقربن محمد مؤمن (1423هـ.ق). کفایه الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
سیستانی، سیدعلی (1417هـ.ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر آیت‌الله سیستانی.
شبیری زنجانی، سیدموسی (1419هـ.ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشی رأی­پرداز.
شفیع­زاده، فرزانه (1396). تأثیر تحول ساختار قدرت و اقتدار در خانواده بر حقوق اعضای آن در نظام حقوقی ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد حقوق خانواده. دانشگاه امام صادق (ع).
شیروی، عبدالحسین (1395). حقوق خانواده (ازدواج، طلاق و فرزندان). تهران: سمت.
صبوری، حبیب (1375). بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی. دانشگاه شهید بهشتی.
صفایی، سیدحسین.، امامی، اسدالله (1388). مختصر حقوق خانواده. تهران: نشر میزان.
طباطبایی حائری، سیدعلی (1418هـ.ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلایل. قم: مؤسسه آل­البیت(ع).
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1409هـ.ق). العروه الوثقی. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمدبن­حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، محمدبن­حسن (1400هـ.ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
طوسی، محمدبن­حسن (1407هـ.ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طوسی، محمدبن­حسن (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
عابدی، محمد (1393). ماهیت و ضمانت اجرای اذن ولی در نکاح کودکان. نشریه فقه و حقوق خانواده، 60، 5-26.
عاملی، زین­الدین­بن علی (1413هـ.ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
عاملی، محمدبن مکی (1410هـ.ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامی. بیروت: دارالتراث الاسلامیه.
عمانى، حسنبن علی­بن ابى عقیل (بی­تا). مجموعه فتاوى ابن أبی عقیل. قم: بی‌جا.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1421هـ.ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1426هـ.ق). رساله توضیح المسائل. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
فاضل هندی، محمدبن­ حسن (1416هـ.ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
قربان­نیا (1384). بازپژوهی حقوق زن. تهران: روز نو.
قمی، محمدبن علی (1413هـ.ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1375). حقوق مدنی خانواده. تهران: شرکت انتشار.
کاشف الغطاء، حسنبن جعفر (1422هـ.ق). انوار الفقاهه -کتاب النکاح. نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
کاظم­زاده، علی (1382). تفاوت حقوق زن و مرد در نظام حقوقی ایران (مبانی و مصادیق). تهران: نشر میزان.
کرکی، علی­بن الحسین (1414هـ.ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
لبیبی، محمدمهدی (1392). نگرشی نوین به تحول ارزش­های خانوادگی در ایران. نشریه ماه علوم اجتماعی، 64، 32-39.
محقق حلی، جعفربن­حسن (1418هـ.ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه. قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه.
محقق داماد، سیدمصطفی (1390). بررسی فقهی حقوقی خانواده نکاح و انحلال آن. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1392). مجموعه نظرات شورای نگهبان درباره مصوبات مجلس شورای اسلامی. تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413هـ.ق). احکام النساء. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413هـ.ق). المقنعه.قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مقدادی، محمدمهدی.، و جوادپور، مریم (1396). تأثیر ازدواج زودهنگام بر سلامت جنسی کودکان و سازوکارهای مقابله با آن. نشریه حقوق پزشکی، شماره 40، 31-60.
مکارم شیرازی، ناصر (الف.1424هـ.ق). رساله توضیح المسائل. قم: انتشارات مدرسه امام علی­بن ابى­طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (ب.1424هـ.ق). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام علی (ع).
ملکی، حسن (1387). مدیریت و برنامه­ریزی امور خانواده. زنجان: دانش.
موسوی الخمینی، سیدروح الله (بی­تا). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
موسوی الخویی، سید ابوالقاسم (1410هـ.ق). منهاج الصالحین. قم: نشر مدینه العلم.
موسوی الخویی، سید ابوالقاسم (بی­تا). مصباح الفقاهه. بی‌جا: بی­نا.
موسوی الخویی، سیدابوالقاسم (1418هـ.ق). موسوعه الامام الخویی. قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی (ره).
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1380). ولایت مادر در فقه و حقوق با نگرشی به اندیشه امام خمینی(ره) مندرج در مجموعه مقالات فقهی. نشریه حقوقی و اجتماعی. تهران: پژوهشکده امام خمینی (ره).
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1386). اندیشه­های حقوقی (1) حقوق خانواده. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
نجفی، محمدحسن (1404هـ.ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
نراقی، مولی احمدبن محمدمهدی (1415هـ.ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
هدایت­نیا، فرج­الله (1392). عناوین ثانوی و حقوق خانواده. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.