پیش‌بینی رضایت از زندگی بر اساس ساز و کارهای دفاعی و صفات شخصیت دختران نوجوان

1. مقدمه

نوجوانی یکی از بحرانی‌‌‌‌‌‌‌‌ترین مراحل زندگی برای هر فرد و خانواده اوست. با ورود به دوره نوجوانی تحولات بسیار عمیقی از نظر فیزیکی، روانی و اجتماعی در نوجوانان به‌وجود می‌‌‌‌‌‌‌‌آید که موجب به‌هم‌خوردن تعادل و توازن جسم و روان آنها می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) نوجوانی دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای بین سنین 10- 19 سال است که حدود یک‌پنجم جمعیت جهان را تشکیل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. نوجوانان نقش مهمی در سلامت جامعه امروز و آینده دارند و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری روی این گروه سنی و ارتقاء سطح سلامت و رضایت از زندگی آنها بسیار مهم است. (ارسنجانی، جوادی‌‌‌‌‌‌‌‌فر، جوادنوری و حقیقی‌‌‌‌‌‌‌‌زاده، 1394)

 رضایت از زندگی^[1] یکی از ابعاد مهم زندگی افراد به‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه نوجوانان است و به فرایندی قضاوتی-شناختی اشاره دارد که در آن افراد کیفیت زندگی خود را براساس مجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌ای از ملاک‌‌‌‌‌‌‌‌ها ارزشیابی می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. رضایت از زندگی به‌معنای داشتن احساسی کلی از خوب بودن و احساس داشتن زندگی بامعناست. رضایت از زندگی با داشتن احساس رضایت کلی از زندگی گذشته، حال و آینده (انتظار رخ دادن حوادث خوب در آینده) به‌دست می‌‌‌‌‌‌‌‌آید (کمری و فولادچنگ، 1395). رضایت از زندگی عنصر شناختی بهزیستی ذهنی^[2] است، نمره بالا در این مقیاس با بسیاری از پیامدهای مثبت مانند سلامت جسمانی، خوش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی و غیره مرتبط است. مطالعات طولی نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که ثبات کلی در رضایت از زندگی تحت تأثیر عوامل زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌ای است و ممکن است باعث تغییر در آن شود (زوفیانو، مارتی و لوپز،^[3] 2018). پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که این مفهوم، صفتی پایدار و عینی نیست بلکه به تغییرات موقعیتی حساس است و براساس برداشت و دیدگاه خود افراد در نظر گرفته می‌‌‌‌‌‌‌‌شود (شیخی، هومن، احدی و سپاه‌‌‌‌‌‌‌‌منصور، 1390). اختلاف اندک میان زندگی واقعی و زندگی ایده‌‌‌‌‌‌‌‌آل نشان‌‌‌‌‌‌‌‌دهنده رضایت از زندگی بالاست، درحالی‌که تفاوت زیاد منعکس‌‌‌‌‌‌‌‌کننده رضایت پایین از زندگی است. رضایت از زندگی بالا هدفی مطلوب است و افراد زیادی به‌دنبال افزایش آن هستند. تفاوت‌‌‌‌‌‌‌‌های فردی در رضایت از زندگی با پیامدهای سلامت جسمی و روانی ارتباط دارد (فاولر،داویس، بوث و بست،^[4] 2018).

نکته قابل توجه این است که واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌های موجود موجب رضایت یا نارضایتی فرد نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شود بلکه داوری در مورد این واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌ها تعیین‌‌‌‌‌‌‌‌کننده رضایت یا نارضایتی است. (خادمیان و فرجی، 1392) در اینجاست که صفات شخصیت و سازوکارهای دفاعی که نقش مهمی در برداشت فرد از واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌ها و درک آن دارد در فهم و افزایش رضایت از زندگی مهم است. دینر و امونز (1984) از نخستین کسانی بودند که نشان دادند رضایت از زندگی علاوه‌‌‌‌‌‌‌‌بر همبسته‌‌‌‌‌‌‌‌های بیرونی یا موقعیتی مثل درآمد، تحصیلات و... تحت تأثیر همبسته‌‌‌‌‌‌‌‌های درونی و فرایندهایی مثل صفات شخصیت، فرایندهای روان‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی و سازوکارهای دفاعی قرار دارد (سجادی و موسوی‌‌‌‌‌‌‌‌نسب، 1393). بسیاری از انسان‌‌‌‌‌‌‌‌ها در عصر حاضر رضایت و آرامش را در هیاهوی بیرون جست‌‌‌‌‌‌‌‌وجو می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، درحالی‌‌‌‌‌‌‌‌که از دیدگاه قرآن محل استقرار رضایت و خرسندی درون انسان است نه دنیای دگرگون و متغیر بیرون. تعبیر و تفسیر قرآن و دین از رضایت حالتی از پایداری است. از نظر اسلام عواملی مانند خداباوری (توحید)، بینش و شناخت روشن از زندگی دنیوی و اعتقاد به سرای آخرت می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث رضایت از زندگی شود (ضرغامی‌‌‌‌‌‌‌‌فر، 1395).

همچنین دین و دین‌‌‌‌‌‌‌‌داری از طریق معنادارکردن زندگی، پیشنهاد روش صحیح زندگی و افزایش حمایت با فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌های جمعی بر رضایت از زندگی اثر دارد. از نظر اسلام رضایت از زندگی را می‌‌‌‌‌‌‌‌توان به سه بخش تقسیم کرد: اول باورهای رضامندی، دوم زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های رضامندی و سوم مهارت‌‌‌‌‌‌‌‌های مقابله با تنیدگی. در زمینه باورهای رضامندی می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت که رضایت از زندگی، احساسی درونی است و هرچند از دنیای بیرون جدا نیست و می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند تحت تأثیر آن باشد، اما به‌‌‌‌‌‌‌‌طور کامل وابسته به آن نیست و این امکان وجود دارد که در بدترین شرایط می‌‌‌‌‌‌‌‌توان از زندگی احساس رضایت داشت. یکی از عواملی که در نظر اسلام می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند بر رضایت از زندگی مؤثر باشد، نگرش انسان به زندگی است که اگر واقع‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه باشد در پی آن احساس او نیز از زندگی واقع‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه خواهد شد. شاید بتوان گفت که هماهنگی انتظارات با واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌ها شرط اصلی شاد زیستن و رضایت از زندگی است. ناهماهنگی بین این دو موجب دوگانگی و تضاد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود که زیان آن جبران ناپذیر است. پیامبر اکرم(ص) می‌‌‌‌‌‌‌‌فرماید: «اگر درباره دنیا آنچه را من می‌‌‌‌‌‌‌‌دانستم، می‌‌‌‌‌‌‌‌دانستید جام‌‌‌‌‌‌‌‌های شما از آن احساس راحتی می‌‌‌‌‌‌‌‌کرد». امام علی(ع) هم می‌‌‌‌‌‌‌‌فرماید: «کسی که دنیا را بشناسد به‌‌خاطر مصیبت‌‌‌‌‌‌‌‌های آن احساس ناراحتی و نارضایتی نخواهد کرد» (پسندیده، 1390).

یکی از عواملی که رضایت از زندگی را فراهم می‌‌‌‌‌‌‌‌کند، امنیت و شادکامی است. بستر لازم برای لذت بردن از زندگی وجود امنیت است. امام علی(ع) می‌‌‌‌‌‌‌‌فرماید: «هر شادی نیاز به امنیت دارد». یکی از عوامل شادکامی خنده و شوخی است. شوخ‌‌‌‌‌‌‌‌طبعی فشار روانی انسان را کم می‌‌‌‌‌‌‌‌کند و فضای روان را صفا و نشاط می‌‌‌‌‌‌‌‌بخشد. پیامبر اکرم(ص) می‌‌‌‌‌‌‌‌فرماید: «مؤمن شوخ‌‌‌‌‌‌‌‌طبع و اهل سرگرمی است و منافق اخمو و عصبی مزاج». شوخ‌‌‌‌‌‌‌‌طبعی یکی از سازوکارهای دفاعی بالغ است که استفاده از آن موجب افزایش سلامت روان و کاهش فشار روانی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. مهارت‌‌‌‌‌‌‌‌های مقابله با تنیدگی از دیگر عوامل رضایت از زندگی از دید اسلام است. رضایت از زندگی مشروط به نبودن سختی‌‌‌‌‌‌‌‌ و مشکل نیست. انسان در شرایط غیر عادی نیز به مهارت‌‌‌‌‌‌‌‌هایی برای حفظ و افزایش رضایت از زندگی نیازمند است. سختی اجتناب‌‌‌‌‌‌‌‌ناپذیر است، اما آنچه موجب ناکامی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود فقدان مهارت‌‌‌‌‌‌‌‌های لازم برای مقابله با پدیده‌‌‌‌‌‌‌‌های ناخوشایند است نه وقوع سختی‌‌‌‌‌‌‌‌ها و گرفتار شدن انسان. همه انسان‌‌‌‌‌‌‌‌ها به موقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌های ناخوشایند واکنش نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند مهم این است که این واکنش صحیح و خردمندانه باشد. میزان موفقیت انسان و سطح رضایت از زندگی او به شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌های مقابله او با سختی‌‌‌‌‌‌‌‌ها بستگی دارد (پسندیده، 1390).

این مفهوم مانند مفهوم‌‌‌‌‌‌‌‌ سازوکارهای دفاعی فروید است که استفاده از آنها اجتناب‌‌‌‌‌‌‌‌ناپذیر است و اگر از شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌های رشدیافته و بالغ استفاده شود رضایت از زندگی فرد افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. پیامبر اکرم(ص) می‌‌‌‌‌‌‌‌فرماید: «ای مردم! این (دنیا) خانه رنج است نه خانه سرور، خانه‌‌‌‌‌‌‌‌ای پیچیده است نه خانه‌‌‌‌‌‌‌‌ای ساده، پس هر کس آن را بشناسد با برآورده شدن آرزویی مسرور نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شود و با ناکام شدن محزون نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شود». سخن پیامبر اکرم (ص) نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که شناخت و آگاهی از واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌های دنیا موجب می‌‌‌‌‌‌‌‌شود فرد نه از خوشی‌‌‌‌‌‌‌‌ها سرمست شود نه از ناخوشی‌‌‌‌‌‌‌‌ها غمگین و افسرده. (پسندیده، 1390) هرچه صفت روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری فرد پایین‌‌‌‌‌‌‌‌تر باشد و از دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های پخته‌‌‌‌‌‌‌‌تری استفاده کند دیدگاه واقع‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه‌‌‌‌‌‌‌‌تری از زندگی پیدا می‌‌‌‌‌‌‌‌کند و این موجب افزایش سطح رضایت او از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. آموزه‌‌‌‌‌‌‌‌های اسلامی موجب افزایش سلامت روان و رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. از این آموزه‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

-        انسانی که روان سالم دارد رویدادها به آرامش روانی او آسیبی نمی‌‌‌‌‌‌‌‌زند؛ زیرا می‌‌‌‌‌‌‌‌داند که چه بسیار وقایع ناخوشایند که خیر هستند و چه بسیار امور دوست‌‌‌‌‌‌‌‌داشتنی که شر هستند؛ (ر.ک.، بقره: 216) این دیدگاه موجب افزایش رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

-        انسانی که روان سالم دارد مشکلات و سختی‌‌‌‌‌‌‌‌ها را مقدمه آسایش می‌‌‌‌‌‌‌‌داند و همواره امیدوار است و از رحمت خدا ناامید نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شود. (ر.ک.، یونس: 87)

-        انسانی که روان سالم دارد افسردگی و اضطراب ندارند و احساس امنیت و آرامش دارد. چنین انسانی ترس و غم و اندوه به دل خود راه نمی‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. (ر.ک.، یونس: 62)

در سال‌‌‌‌‌‌‌‌های اخیر محققان در بررسی مفهوم رضایت از زندگی به موضوع صفات شخصیت^[5] توجه نشان داده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. کیفیت و رضایت از زندگی تحت تأثیر عوامل شناختی زیادی است که مهمترین آنها صفات شخصیت است. (دی‌‌‌‌‌‌‌‌هارو، کاستجون و گیلار،^[6] 2013) شخصیت می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر رضایت از زندگی تأثیر بگذارد. برای مثال افراد برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا به احتمال زیاد احساسات مثبت بیشتری را تجربه می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و نسبت به همسالان درون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا پاسخ‌‌‌‌‌‌‌‌های عاطفی قوی‌‌‌‌‌‌‌‌تری به اتفاقات و وقایع مثبت می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. همچنین افراد روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجور تمایل دارند تجارب عاطفی منفی شدیدی را تجربه کنند و به وقایع منفی واکنش شدید نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. تأثیر مستقیم ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی بر عواطف مثبت و منفی به توضیح اینکه چرا افراد برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا و افراد با ثبات عاطفی رضایت بیشتری را تجربه می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. صفات شخصیت می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به‌صورت غیر مستقیم با رفتارها و نتایج حاصل از آنها بر رضایت از زندگی تأثیر بگذارد. افراد سازگار از طرف همکارانشان بیشتر دوست داشته می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و در ایجاد روابط پایدار و رضایت‌‌‌‌‌‌‌‌بخش موفق‌‌‌‌‌‌‌‌ترند. این پیامدهای مثبت اجتماعی به احتمال زیاد رضایت از زندگی آنها را تقویت می‌‌‌‌‌‌‌‌کند  (سوتو^[7]، 2015). بنابراین، یکی از دلایل توجه به رابطه صفات شخصیت و رضایت از زندگی نقش پررنگ‌‌‌‌‌‌‌‌تر آنها در مقایسه با سایر متغیرهاست. شخصیت به الگوی پایدار و شخصی از شناخت، عواطف و رفتارها اشاره دارد که بین افراد متفاوت است. این الگوها در اصطلاح صفات شخصیت توصیف شده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. امروزه شناخته‌‌‌‌‌‌‌‌شده‌‌‌‌‌‌‌‌ترین مدل صفات شخصیت مدل پنج عاملی کاستا و مک‌‌‌‌‌‌‌‌کری است که شامل پنج ویژگی برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجورخویی، گشودگی به تجربه، مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری و سازگاری است (رویسم، نس، واسند،^[8] 2018).

هنگام اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی جنبه‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلفی ارزیابی می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند که عبارتند از: صمیمیت، مردم‌‌‌‌‌‌‌‌آمیزی، حاضرجوابی، سطح فعالیت، هیجان‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی و گشاده‌‌‌‌‌‌‌‌رویی. برهمین‌اساس، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی فقط روابط اجتماعی نیست. در مطالعه روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجورخویی مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌ها زیر نمره‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند: اضطراب، خشم،  افسردگی، هشیاری بیش از اندازه نسبت به خود، زیاده‌‌‌‌‌‌‌‌روی و آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری. گشودگی به تجربه به مواردی مانند تصور، علایق هنری، احساسات، ماجراجویی، هوش، آزادی‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی تأکید دارد.مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری شامل شایستگی، ترتیب، مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری، نیاز به پیشرفت، نظم‌‌‌‌‌‌‌‌ درونی و احتیاط است.سازگاری شامل اعتماد، اخلاق‌‌‌‌‌‌‌‌مندی، نوع‌‌‌‌‌‌‌‌دوستی، همکاری، تواضع و همدردی است. مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری شامل شایستگی، ترتیب، مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری، نیاز به پیشرفت، نظم‌‌‌‌‌‌‌‌ درونی و احتیاط است. (کوتالا^[9]، 2017) پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های متعددی نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که گروه‌‌‌‌‌‌‌‌های مذهبی در مقایسه با افراد غیرمذهبی از نظر ثبات هیجانی وضعیت بهتری دارند.

پژوهش متبی (2010) نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که سطح بالای برانگیختگی و شور و هیجان شخصی که مهمترین عناصر برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی هستند با فراوانی آیین و مناسک مذهبی مانند شرکت در مناسک و عبادات همبستگی مثبت دارد. بررسی ارتباط غیرخطی میان برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی و مذهبی بودن نشان داد که افراد با نمره مذهبی متوسط در مقایسه با افراد مذهبی ضعیف و قوی کمترین درجه روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری و بیشترین درجه برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی را دارند مذهب و دین می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند بر شخصیت هر انسان تأثیر بگذارد؛ فرد دین‌دار با کمک اعتقادات خود می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به‌راحتی و با آرامش خاطر بیشتری زندگی کند و بهزیستی روانی نیز داشته باشد. در مطالعه طولی بریون و همکاران (1998) 492 نوجوان 12 تا 18 ساله شرکت داشتند. در این مطالعه ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی در نوجوانی به‌عنوان شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌های دیانت و دین‌‌‌‌‌‌‌‌داری در اوایل بزرگسالی و بلوغ با استفاده از فاکتورهای پنج عامل بزرگ شخصیت بررسی شد. نتایج نشان داد نوجوانانی که ثبات هیجانی بالایی داشتند در بزرگسالی بیشتر رویکرد مذهبی را داشتند (بشلیده، چرخ‌‌‌‌‌‌‌‌آبی، هاشمی و دمیری، 1390).  

روی آوردن به الگوهای دینی نقش مهمی در آرامش فردی انسان و بهداشت روانی در مواجهه با فشارهای روانی و رضایت از زندگی دارد. دین واجد مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌های مهمی برای سازش‌‌‌‌‌‌‌‌یافتگی انسان است و کسانی که ارزش‌‌‌‌‌‌‌‌های دینی را بر دیگر ارزش‌‌‌‌‌‌‌‌ها ترجیح می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند سازش‌‌‌‌‌‌‌‌یافتگی و سلامت روانی بیشتری دارند. ادیان و مذاهب الهی رهنمودهای بسیاری برای ارتقای شرایط روانی انسان در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های کسب هویت، ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی، مسائل درون‌‌‌‌‌‌‌‌فردی، بین‌‌‌‌‌‌‌‌فردی و رفتارهای انطباقی بیان کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند که قابل تأمل است. از نظر اسلام شخصیتی بهنجار است که جسم و روح او متعادل باشد و نیازهای هر کدام ارضا شود. (مهری‌‌‌‌‌‌‌‌نژاد و شریفی، 1396) پژوهشگران معتقدند که شناخت، سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌دهی و تنظیم الگوهای دفاعی می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند در ارتقای کیفیت زندگی انسان و روش مقابله او نقش مهمی داشته باشد (فرجاد، محمدی، رحیمی و هادیان‌‌‌‌‌‌‌‌فرد، 1392). همچنین یکی از عواملی که بعد مهم ساختار شخصیت را تشکیل می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد، سازوکارهای دفاعی است. این دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌ها واکنش فرد به تعارضات عاطفی برخاسته از فشارهای درونی و بیرونی را تعدیل می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، پس نقش مهمی در رشد شخصیت و سازگاری با محیط دارند (صدری، پزشک و طیب‌‌‌‌‌‌‌‌لی، 1395).

دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌ها سازوکارهایی روان‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی هستند که میان آرزوها، نیازها، عواطف و تکانه‌‌‌‌‌‌‌‌های فرد از یک‌‌‌‌‌‌‌‌سو و بازداری‌‌‌‌‌‌‌‌های درونی‌‌‌‌‌‌‌‌شده و واقعیت بیرونی از سوی دیگر میانجی می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند، خواه کشمکش‌‌‌‌‌‌‌‌های تعارضی- هیجان با عوامل استرس‌‌‌‌‌‌‌‌زای درونی ایجاد شده باشد یا عوامل استرس‌‌‌‌‌‌‌‌زای بیرونی (مهربانیان و سرافراز، 1396). اندروز، سینگ و باند (1993) براساس طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌بندی سلسله مراتبی وایلنت بیست سازوکار دفاعی را به سه سبک رشدیافته، روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجور و رشدنایافته تقسیم کردند. سازوکارهای دفاعی رشدیافته عبارتند از: والایش یعنی، تغییر هدف یا موضوع از چیزی که از نظر اجتماعی غیرقابل قبول به هدفی قابل قبول هست، شوخ‌‌‌‌‌‌‌‌طبعی یعنی، فراهم کردن امکان ابراز آشکار افکار و احساسات بدون ایجاد ناراحتی برای خود و دیگران، فرونشانی یعنی، تصمیم هشیارانه یا نیمه‌‌‌‌‌‌‌‌هشیارانه برای تعویق در توجه به یک تکانه یا تعارض هشیار و پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی واقع‌‌‌‌‌‌‌‌گرایانه و برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی برای ناراحتی‌‌‌‌‌‌‌‌ها در آینده با حالتی هدف‌‌‌‌‌‌‌‌محور. سازوکارهای دفاعی نوروتیک یا روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجور شامل آرمانی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی^[10]، واکنش‌‌‌‌‌‌‌‌وارونه^[11] ، ابطال^[12]، نوع‌‌‌‌‌‌‌‌دوستی کاذب^[13] است. سازوکارهای دفاعی رشدنایافته عبارتند از: فرافکنی^[14]، پرخاشگری منفعل^[15]، گذار به عمل^[16]، مجزاسازی^[17]، ناارزنده‌‌‌‌‌‌‌‌سازی^[18]، خیال‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی اوتیستیک^[19]، انکار^[20]، جابه‌‌‌‌‌‌‌‌جایی^[21]، دوپارگی^[22]، بدنی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی^[23]، دلیل‌‌‌‌‌‌‌‌تراشی^[24] و  افتراق^[25]. (قائدی، ثابتی، رستمی و شمس، 1387)  نقش سازوکارهای دفاعی ایجاد تعادل بین نیروهای درونی، فشار روانی و استرس است. برخی از سازوکارها مانند والایش به افزایش سلامت روان کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و برخی دیگر مانند انکار اثر عکس دارند.

قرآن کریم در سوره نور می‌‌‌‌‌‌‌‌کوشد بین امیال متعدد و متنوع تعادل ایجاد کند و انسان را از اضطراب و درگیری روانی نجات دهد. آیه 73 سوره نور به‌روشنی می‌‌‌‌‌‌‌‌فرماید که نه تنها انسان نباید انگیزه‌‌‌‌‌‌‌‌های فطری و غریزی خود را سرکوب کند بلکه باید در ارضای آنها بکوشد، ولی نباید از حد بگذرد. این همان مطلبی است که بسیاری از روان‌‌‌‌‌‌‌‌شناسان به آن اشاره کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند، پس یکی از نقش‌‌‌‌‌‌‌‌های سازوکارهای دفاعی حفظ تعادل میان غرایز و واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌هاست. (ابراهیمی، 1389) نوجوانان در بسیاری از جنبه‌‌‌‌‌‌‌‌ها با مسائل و تغییراتی روبه‌‌‌‌‌‌‌‌رو هستند که تلاش برای سازش با این تغییرات ممکن است رضایت از زندگی آنها را تحت تأثیر قرار دهد. در سال‌‌‌‌‌‌‌‌های اخیر توجه روان‌‌‌‌‌‌‌‌شناسان بیشتر به دانش‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان نوجوان مقطع متوسطه بوده است که نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد مسائلی مانند افسردگی، بی‌‌‌‌‌‌‌‌انگیزگی نسبت به تحصیل، ناامیدی و عدم رضایت از زندگی در آنها رشد یافته است‌‌‌‌‌‌‌‌ (کمری و فولادچنگ، 1395). مطالعه لوین و همکاران (2012) نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که رضایت از زندگی به‌‌‌‌‌‌‌‌تدریج با شروع و پیشرفت نوجوانی کم می‌‌‌‌‌‌‌‌شود (گوسویک^[26]، 2013). سطوح بالای رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند تأثیر حوادث تنش‌‌‌‌‌‌‌‌زای زندگی بر نوجوانان و رشد مشکلات رفتاری آنها را کاهش دهد. سولدو و هیوبنر (2004) به مدت یک سال نوجوانان را بررسی کردند و دریافتند که رضایت از زندگی بالا می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به عنوان یک سپر در مقابل مشکلات رفتاری بعد از تجربه اتفاقات استرس‌‌‌‌‌‌‌‌زای زندگی عمل کند (مینچ[27]، 2009). رضایت از زندگی در دختران نوجوان اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا مطالعات نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که میزان کیفیت و رضایت از زندگی دختران نوجوان نامطلوب‌‌‌‌‌‌‌‌تر از پسران است. نتایج مطالعه ویرا و همکارانش (2013) بر روی نوجوانان با هدف نشان دادن تفاوت کیفیت و رضایت از زندگی بین دختران و پسران در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های جسمی، روانی، اجتماعی و عملکرد مربوط به مدرسه نشان داد که کیفیت و رضایت از زندگی نوجوانان دختر کمتر از پسران است (ارسنجانی.، و همکاران، 1394).

درباره ارتباط میان صفات شخصیت و رضایت از زندگی در بزرگسالان پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های زیادی انجام شده است، اما در این پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌ها توجه کمی به نوجوانان و به‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه دختران شده است. با توجه به کمبود نسبی تحقیقات درباره نوجوانان نیاز است مطالعات بیشتری برای مشخص کردن ارتباط میان رضایت از زندگی و شخصیت آنها صورت گیرد. همچنین به دلیل کمبود اطلاعات درباره ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیت اصلی (به‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه پنج عامل بزرگ) و رضایت از زندگی نوجوانان کسب اطلاعات بیشتر در مورد نقش صفات شخصیت در رضایت از زندگی در آنها بسیار مهم است. (وبر و هیوبنر،^[28] 2015) سازوکارهای دفاعی با توجه به نقشی که در محافظت از فرد در برابر اضطراب دارند و از موارد راهبردهای دفاع هیجان‌‌‌‌‌‌‌‌مدار هستند برای فهم بسیاری از نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیت ضروری هستند. شواهد حاکی از آن است که دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌ها راه خوبی برای توصیف و فهم شخصیت  است و حتی برای شناخت عمیق بسیاری از اختلالات شخصیت توجه به سازوکارهای دفاعی از ضروریات است (کاظمی‌‌‌‌‌‌‌‌رضایی و همکاران، 1397). استفاده از سازوکارهای دفاعی در طول زمان تغییر می‌‌‌‌‌‌‌‌کند و نوجوانان بیشتر از بزرگسالان از دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های رشدنایافته استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و رضایت از زندگی در نوجوانان در مقایسه با بزرگسالان کمتر است. پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که سازوکارهای دفاعی نقش واسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ای میان رویدادهای ذهنی و رضایت از زندگی دارند. بنابراین، روشن کردن رابطه بین سازوکارهای دفاعی و ابعاد بهزیستی ذهنی از جمله رضایت از زندگی قدمی مهم در روند فهم علت پاسخ‌‌‌‌‌‌‌‌های متفاوت نوجوانان  به وقایع تنش‌‌‌‌‌‌‌‌زای زندگی است (لایک^[29]، 2016). سلامت جسمی، عملکرد مثبت و سازگاری روانی-اجتماعی مانند رضایت از زندگی و کیفیت دوستی‌‌‌‌‌‌‌‌ها، پیامدهای سازوکارهای دفاعی رشدیافته شناخته‌‌‌‌‌‌‌‌ شده‌‌‌‌‌‌‌‌ هستند (محمدی‌‌‌‌‌‌‌‌حسینی‌‌‌‌‌‌‌‌نژاد، 1391). تحقیقات احمدی، نجفی، حسینی المدنی و عاشوری (1391)، بیفولکو، کوآن، جاکوبس، موران، بان و بر^[30] (2006)، کاپلو، ناستری، براواتا، بونانو، فرندا، مسینیا و لاباربر[31] (2012) نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که سازوکارهای دفاعی رشدنایافته می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث کاهش کیفیت و رضایت از زندگی شود. بنابراین، استفاده از دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌ها در مسائل مربوط به سلامت روان و بهزیستی افراد و درنتیجه در رضایت از زندگی آنها نقش مهمی دارد. فاولر و همکاران (2018)، کیم، چاماک، اوشی و تسوتسو^[32] (2017) و هایمریر و گوریتز^[33] (2016) در بررسی شخصیت به عنوان پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین رضایت از زندگی نشان دادند که نمره پایین در روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری و نمره بالا در برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به‌‌‌‌‌‌‌‌طور معناداری رضایت از زندگی را پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی کند.

سولدو، مینچ و هیرسون[34] (2015) در بررسی رضایت از زندگی نوجوانان و صفات شخصیت نشان دادند که صفات شخصیت با رضایت از زندگی رابطه دارد و روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری قوی‌‌‌‌‌‌‌‌ترین پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین هست. دریک، کلرلیژا و ویاکویک^[35] (2017) و لایک (2016) در پژوهش خود نشان دادند که رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند با سازوکارهای دفاعی رشدیافته پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی شود. پژوهش لایک (2016) نشان داد که سازوکارهای دفاعی رشدنایافته نیز می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند بهزیستی ذهنی را پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی کنند. کاپلو و همکاران (2012) نشان دادند که سازوکارهای دفاعی رشدیافته رضایت از زندگی رابطه مثبت و معنادار و دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های رشدنایافته با آن رابطه منفی و معنادار دارند. توکلی و کهرازئی (1396) رابطه ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی با کیفیت زندگی را بررسی کردند. نتایج آنها نشان داد که ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری و برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی بیشترین رابطه را با کیفیت زندگی دارند. نقوی (1395) در پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی براساس عامل‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیت و فرآیندهای خانواده نشان داد بین رضایت از زندگی و صفات شخصیت نوروزگرایی، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، تجربه‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، سازگاری و وظیفه‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی ارتباط معناداری وجود دارد. بهزادمقدم (1395) پژوهشی با هدف بررسی تأثیر عوامل شخصیتی بر سطح رضایت از زندگی انجام داد که نتایج آن نشان داد رضایت از زندگی با روان‌‌‌‌‌‌‌‌نژندی همبستگی منفی و با برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، انعطاف‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری و مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری همبستگی مثبت دارد، اما با دلپذیر بودن رابطه معناداری ندارد. پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های کرمی ‌‌‌‌‌‌‌‌جویانی، سروقد و بقولی (1394) و سالاری، روشن و مقدسین (1395) نشان داد که برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی و روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری عواملی قوی برای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی هستند. زارعی[36] (2016) و مهربانیان و سرافراز (1396) نشان دادند که دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های رشدیافته و رشدنیافته با کیفیت و رضایت از زندگی رابطه دارند و اینکه سازوکارهای دفاعی رشدیافته بیشترین پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی را از کیفیت زندگی به دست دادند. کاظمی و خسروی (1395) نیز نشان دادند ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی قدرت پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی معنادار برای سازوکارهای دفاعی دارند. با توجه به آنچه گذشت اهمیت پژوهش و بررسی رضایت از زندگی در میان نوجوانان دختر مشخص شد.

 بیشتر پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که در زمینه رضایت از زندگی، شخصیت و سازوکارهای دفاعی انجام شده است بر نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌های بزرگسال متمرکز بوده و تعداد کمی از آنها این متغیرها در میان نوجوانان را بررسی کرده است. از سوی دیگر پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که در میان نوجوانان صورت گرفته است بیشتر بر روی دختران و پسران به صورت هم‌‌‌‌‌‌‌‌زمان بوده است و دختران به تنهایی کمتر بررسی شده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. دختران در مقایسه با پسران ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های متفاوتی در شخصیت، سازوکارهای دفاعی و رضایت از زندگی دارند که اهمیت پژوهش درباره آنها را بیشتر می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. همچنین توجه به این نکته ضروری است که سطوح پایین رضایت از زندگی در سنین نوجوانی بر بسیاری از زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های اجتماعی، شناختی، بین‌‌‌‌‌‌‌‌فردی و میان‌‌‌‌‌‌‌‌فردی تأثیرات منفی می‌‌‌‌‌‌‌‌گذارد و صفات شخصیت منفی مانند روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری موجب کاهش رضایت از زندگی و افزایش احتمال ابتلا به مشکلات روانی در دوران جوانی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. با توجه به آنچه گفته شد استفاده از سازوکارهای دفاعی رشدنایافته در نوجوانی افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌یابد که موجب کاهش رضایت از زندگی و بروز علائم اختلالات روانی در جوانی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. بنابراین، بررسی این متغیرها در نوجوانان و پیشگیری از آسیب در آنها اهمیت زیادی دارد به‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه در ایران که درصد قابل توجهی از جمعیت را نوجوانان و جوانان تشکیل می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. در این میان رضایت از زندگی دختران نوجوان باید بیشتر بررسی شود؛ زیرا سطح رضایت از زندگی آنها نسبت به پسران نوجوان پایین‌‌‌‌‌‌‌‌تر است و این مسئله در آینده مشکلات بیشتری در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف به وجود می‌‌‌‌‌‌‌‌آورد. نکته دیگر اینکه تربیت نسل آینده بر عهده دختران نوجوان است و این مسئله اهمیت پیشگیری از آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌های ناشی از رضایت از زندگی پایین در آنها را آشکار می‌‌‌‌‌‌‌‌کند.

بیشتر پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های پیشین سه سطح اصلی سازوکارهای دفاعی در رابطه با رضایت از زندگی را بررسی کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند و از میان پنج صفت شخصیت به یک یا دو صفت پرداخته‌‌‌‌‌‌‌‌اند. همچنین پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های گذشته در زمینه رضایت از زندگی، کمتر نوجوانان و به‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه دختران را بررسی کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. جنبه نوآورانه پژوهش حاضر بررسی این موضوع است که از میان 20 سازوکار دفاعی و پنج صفت اصلی شخصیت کدام یک توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی نوجوانان دختر را دارند. بنابراین، هدف اصلی در پژوهش حاضر پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی براساس صفات شخصیت و سازوکارهای دفاعی دانش‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان دختر متوسطه دوم شهر قم در سال تحصیلی 98-1397 است. فرضیه مطرح شده در پژوهش حاضر این است که سازوکارهای دفاعی و صفات شخصیت توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی را دارند.

1. شیوه اجرای پژوهش

2- 1. روش پژوهش

با توجه به ماهیت و اهداف پژوهش از روش همبستگی استفاده شد.

2-2. جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری پژوهش حاضر دانش‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان دختر دوره متوسطه دوم شهر قم در سال تحصیلی 98-1397 به تعداد 19448 بود. حجم نمونه براساس جدول مورگان، کرجسی و کهن 377 نفر به دست آمد. روش نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری خوشه‌‌‌‌‌‌‌‌ای چند مرحله‌‌‌‌‌‌‌‌ای تصادفی بود. به این صورت که از بین نواحی شهر قم ناحیه 1، سپس از بین مدارس ناحیه 1 سه مدرسه دخترانه و در آخر از هر مدرسه چهار کلاس همگی به تصادف انتخاب شدند.

2- 3. ابزار پژوهش

2- 3- 1. پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی^[37](DSQ)

پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه مکانیسم‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی اندروز و همکاران (1993)  ابزاری 40 سؤالی در مقیاس نه درجه‌ای لیکرت 9 است که 20 سازوکاری دفاعی را می‌‌‌‌‌‌‌‌سنجد. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌های هر یک از سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی توسط اندروز و همکاران (1993) رضایت‌‌‌‌‌‌‌‌بخش توصیف شده است. ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های روان‌‌‌‌‌‌‌‌سنجی نسخه فارسی پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی در چند پژوهش در سال‌‌‌‌‌‌‌‌های 1378 تا 1385 در نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌های بیمار (423n =) و بهنجار (1397n=) انجام و تأیید شده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. در این پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌ها ضرایب آلفای کرونباخ برای پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌های هر یک از زیرمقیاس‌‌‌‌‌‌‌‌های پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی برای سبک رشدیافته از 83/0 تا 94/0، برای سبک رشدنیافته از 81/0 تا 92/0 و برای سبک نوروتیک از 79/0 تا 91/0 به‌دست آمد. این ضرایب که همه در سطح  001/0< P معنادار هستند همسانی درونی زیرمقیاس‌‌‌‌‌‌‌‌های پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی را تأیید می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. پایایی بازآزمایی پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی برای نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌های بیمار (107n =) و بهنجار (248n =) در دو نوبت با فاصله‌‌‌‌‌‌‌‌های 2 تا 6 هفته برای سبک رشدیافته از 73/0 تا 87/0، برای سبک رشدنیافته از 71/0 تا 84/0 و برای سبک نوروتیک از 69/0 تا 78/0 به دست آمد. این ضرایب که همه در سطح 001/0< P معنادار هستند، پایایی بازآزمایی پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی را تأیید می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند (بشارت، 1392). در پژوهش حاضر میزان پایایی این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه براساس آلفای کرونباخ 764/0 به‌دست آمد. 

2- 3- 2. پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه شخصیتی نئو (NEO_FFI)^[38]

در پژوهش حاضر برای سنجش صفات شخصیت افراد از فرم کوتاه آزمون نئو که 60 سؤال دارد استفاده شده است. این آزمون پنج مورد از ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی افراد را می‌‌‌‌‌‌‌‌سنجد که عبارتند از: روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری (N)، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی (E)، تجربه‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی (O)، توافق‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری (A) و وجدانی بودن (C) و برای تمام گروه‌‌‌‌‌‌‌‌های سنی به‌‌‌‌‌‌‌‌جز کودکان و افراد مبتلا به بیماری‌‌‌‌‌‌‌‌های روانی حاد و شدید قابل استفاده است (وبر و هیوبنر، 2015). در ایران روایی این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه به روش همبستگی مقیاس‌‌‌‌‌‌‌‌های آن با پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه شخصیت آیزنک_ فرم کوتاه در عامل روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری 72/0 و در عامل برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی 70/0 و همبستگی مقیاس‌‌‌‌‌‌‌‌های توافق‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری و وجدانی بودن با مقیاس روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری، 32/0 و همبستگی عامل انعطاف‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری با برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، 22/0 گزارش شده است. ضریب پایایی با روش آلفا برای عوامل روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، تجربه‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، توافق‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری و باوجدان بودن به ترتیب 83/0، 75/0، 80/0، 79/0 و 79/0 است (صابر، موسوی و صالحی، 1390). در پژوهش حاضر میزان پایایی این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه براساس آلفای کرونباخ 761/0 به‌دست آمد.

2- 3- 3. پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه رضایت از زندگی (SWLS)^[39]

پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه رضایت از زندگی توسط دینر و همکاران (1985) تدوین شده است. در پژوهش حاضر از نسخه 5 سؤالی این مقیاس که در طیف 6 درجه‌ای لیکرت است، استفاده شد. برای اولین‌‌‌‌‌‌‌‌بار سامانی و همکاران (1383) این آزمون را برای استفاده در ایران آماده کردند و ضریب آلفای کرونباخ این آزمون را برابر 85/0 و پایایی با روش بازآزمایی این آزمون را برابر 84/0 به‌دست آوردند (مرعشی، محرابیان و طیبی، 1393). در پژوهش حاضر میزان پایایی این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌نامه براساس آلفای کرونباخ 864/0 به‌دست آمد.

1. یافته‌‌‌‌‌‌‌‌های پژوهش

ابتدا ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های جمعیت‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی بررسی شد. در پژوهش حاضر 7/29% آزمودنی‌‌‌‌‌‌‌‌ها از کلاس دهم (112 نفر)، 2/34% از کلاس یازدهم (129 نفر)  و 1/36% از کلاس دوازدهم (136 نفر) بودند. 7/51% آزمودنی‌‌‌‌‌‌‌‌ها رشته تجربی (195 نفر)، 8/18% رشته ریاضی (71 نفر) و 5/29% رشته انسانی (111 نفر) بودند. سن آنها بین 15 تا 19 سال با میانگین 2/17 سال بود.

جدول 1

آماره‌‌‌‌‌‌‌‌های توصیفی متغیرهای پژوهش

جدول 2

همبستگی بین سازوکارهای دفاعی و ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی با رضایت از زندگی

براساس نتایج جدول 2 رضایت از زندگی با ناارزنده‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، گذار به عمل، بدنی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، خیال‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی اوتیستیک، لایه‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، پرخاشگری منفعلانه، جابه‌‌‌‌‌‌‌‌جایی، مجزاسازی و روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری رابطه معکوس و معنادار دارد. رضایت از زندگی با همه‌‌‌‌‌‌‌‌کارتوانی، فرونشانی، والایش، شوخ‌‌‌‌‌‌‌‌طبعی، پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، انعطاف‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری، دلپذیر بودن و مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری رابطه مستقیم و معنادار دارد. رضایت از زندگی با دلیل‌‌‌‌‌‌‌‌تراشی، تشکل واکنشی رابطه مستقیم و معنادار دارد. رضایت از زندگی با فرافکنی و عقلانی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی رابطه مستقیم و غیر معنادار دارد. سرانجام رضایت از زندگی با انکار، دیگردوستی کاذب و ابطال رابطه معکوس و غیر معنادار دارد.

هدف پژوهش حاضر پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی یک متغیر ملاک یعنی، رضایت از زندگی با استفاده از چند متغیر پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین است، پس از روش تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شده است و برای بررسی رابطه تمام متغیرهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین بر متغیر ملاک، روش هم‌‌‌‌‌‌‌‌زمان انتخاب شده است، اما قبل از استفاده از این روش مفروضه‌‌‌‌‌‌‌‌های آن بررسی تأیید شد. حجم نمونه (377 نفر) به اندازه کافی است. تباچنیک و فیدل[40] (2007) فرمول  m8 + 50 N > ارائه کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند (تعداد متغیرهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین= m). براساس نتایج جدول 2 متغیرهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین به‌‌‌‌‌‌‌‌جز فرافکنی، عقلانی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، انکار، دیگردوستی کاذب و ابطال با متغیر ملاک رابطه دارند (130/0، 207/0، 172/0-، 434/0-، 361/0-، 307/0-، 391/0-، 417/0، 387/0-، 151/0-، 340/0، 251/0، 378/0، 432/0، 126/0، 714/0-، 672/0، 312/0، 519/0 و 572/0).

همبستگی بین متغیرهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین مناسب بود. مقادیر تحمل برای متغیرهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین در دامنه 353/0 تا 847/0 و عامل افزایش واریانس (VIF) در دامنه 180/1 تا 832/2 است که نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد چند هم‌‌‌‌‌‌‌‌خطی وجود ندارد (مقدار تحمل نباید کوچک‌‌‌‌‌‌‌‌تر از 1/0 و عامل افزایش واریانس نباید بالای 10 باشد). آماره دوربین- واتسون براساس جدول 3 برابر 926/1 و در فاصله 5/1 تا 5/2 قرار دارد. بنابراین، فرض عدم وجود همبستگی بین خطاها رد نشد. نتایج، وجود هم‌‌‌‌‌‌‌‌خطی را نشان نداد. نمودار Normal P-P Plot نشان داد نقاط روی خط مورب مستقیم از انتهای سمت چپ تا بالای سمت راست است. بنابراین، انحراف زیادی از بهنجاری وجود ندارد. نمودار پراکندگی پس‌‌‌‌‌‌‌‌ماندهای استاندارد (باقیمانده‌‌‌‌‌‌‌‌ها) توزیعی مستطیل‌‌‌‌‌‌‌‌شکل داشت. بنابراین از این مفروضه تخطی صورت نگرفته است. داده‌‌‌‌‌‌‌‌های پرت در نمودار دیده نشد. البته از طریق داده‌‌‌‌‌‌‌‌های ماهالانوبیس^[41]فقط یک داده پرت دیده شد که با توجه به حجم بالای داده‌‌‌‌‌‌‌‌ها غیر معمول نیست (تا 1% از داده‌‌‌‌‌‌‌‌ها قابل انتظار است). با توجه به اینکه فاصله کوک^[42]حداکثر 032/0 شده و کمتر از 1 است تأثیر زیادی بر نتایج مدل کلی ندارد. نمودار توزیع نرمال‌‌‌‌‌‌‌‌ بودن خطاها نیز نرمال بود.

جدول 3

خلاصه مدل و تحلیل رگرسیون

براساس نتایج جدول 3 ضریب همبستگی چندگانه برابر 814/0وضریب تعیین برابر 663/0 است. به عبارتی 3/66% از واریانس رضایت از زندگی از طریق سازوکارهای دفاعی و صفات شخصیت پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. همچنین مدل استفاده شده در پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی معنادار است و متغیرهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند 663/0 از متغیر ملاک را تبیین کنند 159/81 = (351 و 25) F، 663/0  = R²).

جدول 4

ضرایب رگرسیون رضایت از زندگی از روی سازوکارهای دفاعی و ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی

برای تعیین سهم هر یک از متغیرهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بین از مقادیر بتا (etaβ) استفاده شد. براساس داده‌‌‌‌‌‌‌‌های جدول 4 متغیرهای روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، لایهس‌‌‌‌‌‌‌‌ازی، پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری و انکار با سطح معناداری کوچک‌‌‌‌‌‌‌‌تر از 5% سهم یگانه معناداری را در تبیین (پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی) متغیر ملاک (رضایت از زندگی) دارند، اما سایر متغیرها مانند دلیل‌‌‌‌‌‌‌‌تراشی، فرافکنی، همه‌‌‌‌‌‌‌‌کارتوانی، ناارزنده‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، گذار به عمل، بدنی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، خیال‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی اوتیستیک، پرخاشگری منفعلانه، جابه‌‌‌‌‌‌‌‌جایی، مجزاسازی، فرونشانی، والایش، شوخ‌‌‌‌‌‌‌‌طبعی، دیگردوستی کاذب، تشکل واکنشی، عقلانی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، ابطال، انعطاف‌پذیری، دلپذیر بودن و مسئولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری با سطح معناداری بزرگ‌‌‌‌‌‌‌‌تر از 5% سهم یگانه معناداری ندارند. بنابراین، قدرت پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی هم ندارند. همچنین براساس معادله رگرسیون و ضرایب استاندارد شده می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت متغیرهای روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، لایه‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری و انکار بر رضایت از زندگی تأثیر معنادار دارد به‌‌‌‌‌‌‌‌طوری‌‌‌‌‌‌‌‌که به ازای یک واحد تغییر در هریک از آنها به ترتیب 384/0-، 267/0، 102/0-، 097/0 و  095/0- تغییر در متغیر ملاک یعنی، رضایت از زندگی ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. بیشترین مقدار بتا برای روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری برابر 384/0- و کمترین مقدار بتا برای انکار برابر 095/0- است. این مقادیر نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری سهم قوی‌‌‌‌‌‌‌‌تری را در تبیین یا پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی متغیر ملاک یعنی، رضایت از زندگی دارد. چون سطح معناداری آزمون تساوی ضرایب رگرسیون مقدار ثابت، روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، لایه‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری و انکار با مقدار صفر، کوچک‌‌‌‌‌‌‌‌تر از 5% است، پس فرض تساوی ضرایب رگرسیون مقدار ثابت، روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری، برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی، لایه‌‌‌‌‌‌‌‌سازی، پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری و انکار با مقدار صفر رد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و نیازی به خارج کردن آنها از معادله رگرسون نیست. بنابراین، معادله رگرسیون پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی عبارت است از:

خطا + (انکار) 166/0 - (پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی) 200/0 + (مجا سازی) 180/0 -  (برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی) 247/0 + (روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری) 319/0 - 473/15 = رضایت از زندگی

1. بحث و نتیجه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌‌‌‌

هدف پژوهش حاضر پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی براساس سازوکارهای دفاعی و صفات شخصیت است. نتایج پژوهش نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که متغیرهای روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری و برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند رضایت از زندگی در نوجوانان دختر شهر قم را پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی کنند. هرچه افراد در بعد روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری نمره بالاتری بگیرند رضایت زندگی کمتری دارند و هرچه در بعد برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی نمره بیشتری بگیرند رضایت زندگی بالاتری دارند. از بین 20 سازوکار دفاعی دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری، انکار و جداسازی توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی را دارند به‌‌‌‌‌‌‌‌این‌‌‌‌‌‌‌‌صورت‌‌‌‌‌‌‌‌ که پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری به صورت مثبت و انکار و جداسازی به‌صورت منفی توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی را دارند. این یافته‌‌‌‌‌‌‌‌ها با نتایج پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های فاولر و همکاران (2018)، کیم و همکاران (2017)، هایدرمیر و گوریتز (2016)، سولدو و همکاران (2015)، توکلی و کهرازئی (1396)، نقوی (1395)، بهزادمقدم (1395)، کرمی ‌‌‌‌‌‌‌‌جویانی و همکاران (1394) و سالاری و همکاران (1395)  که نشان دادند نمره پایین در روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری و نمره بالا در برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به‌‌‌‌‌‌‌‌صورت معناداری رضایت از زندگی را پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی کند همسوست.

در تبیین این یافته‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت که با توجه به نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌های روان‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی رضایت از زندگی به‌‌‌‌‌‌‌‌طور گسترده‌‌‌‌‌‌‌‌ تحت تأثیر پس‌‌‌‌‌‌‌‌زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های رشدی فرد است مانند صفات شخصیت که از مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌های اساسی در پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی است. مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی، رضایت از زندگی را به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. شخصیت می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به‌‌‌‌‌‌‌‌طور مستقیم با تأثیرگذاری بر انتخاب‌‌‌‌‌‌‌‌ شغل، روابط بین فردی و حتی تجربه رویدادهای ناخوشایند بر رضایت از زندگی تأثیر بگذارد. افراد به‌‌‌‌‌‌‌‌طور معمول به‌دنبال شرایطی هستند که ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی آنها را منعکس می‌‌‌‌‌‌‌‌کند و این موقعیت رضایت از زندگی آنها را تحت تأثیر قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. برای مثال افرادی که از تعارضات بین فردی اجتناب می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند ثبات هیجانی دارند که با نمره پایین در عامل روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری مشخص می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. این افراد خلق و خوی ملایمی دارند و از زندگی خود رضایت بیشتری دارند. روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری که با خلق پایین و عاطفه منفی همراه است از طریق تأثیرگذاری بر میزان روابط بین‌‌‌‌‌‌‌‌فردی و تفریحات و فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌های لذت‌‌‌‌‌‌‌‌بخش می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند رضایت از زندگی را تحت تأثیر قرار دهد (بیرامی و قلی‌‌‌‌‌‌‌‌زاده، 1390).

روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری سازه‌‌‌‌‌‌‌‌ای است که تمایل به تجربه بیشتر حالات هیجانی ناخوشایند مانند خشم، غم، ناامیدی و سایر هیجانات منفی را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. پژوهشگران نشان داده‌‌‌‌‌‌‌‌اند افرادی که روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری بالایی دارند زندگی را استرس‌‌‌‌‌‌‌‌زا درک می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و از حمایت‌‌‌‌‌‌‌‌های اجتماعی خود ناراضی هستند که در نتیجه می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند سطوح پایین‌‌‌‌‌‌‌‌تر رضایت از زندگی را تبیین کند. این افراد احتمال دارد در هنگام رویارویی با فشارهای روانی سازوکارهای دفاعی ناکارآمدی مانند واکنش‌‌‌‌‌‌‌‌های پرخاشگرانه و خودسرزنشی را به کار گیرند (مرعشی، محرابیان و مسلمان، 1395).

درباره تأثیر اسلام و دین‌‌‌‌‌‌‌‌داری در صفت روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت که افراد دچار روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری افرادی مضطرب، افسرده، دارای احساس گناه، عزت نفس پایین، تنیده، خجالتی و دمدمی هستند که این خصوصیات همتراز با ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های افراد مذهبی نیست. این یعنی افرادی که ایمان و اعتقادات عمیق و گسترده دارند کمتر دچار این حالات می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و علت آن شاید این باشد که آنها در هر لحظه خداوند را در زندگی خود احساس می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. از سوی دیگر این افراد خداوند را بر اعمال خود ناظر می‌‌‌‌‌‌‌‌دانند و سعی می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند کمتر دچار خطا شوند و از لغزش‌‌‌‌‌‌‌‌ها دوری می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. پرهیز از گناه و دوری از لغزش‌‌‌‌‌‌‌‌ها باعث می‌‌‌‌‌‌‌‌شود کمتر دچار افسردگی و اضطراب و احساس گناه شوند و رضایت از زندگی بالاتری داشته باشند (شیبانی، نریمانی و محرم، 1394). بنابراین، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت که آموزه‌‌‌‌‌‌‌‌های دینی باعث کاهش روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری در فرد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و در نتیجه موجب این می‌‌‌‌‌‌‌‌شود که رضایت از زندگی در این افراد بیشتر باشد. در تبیین اینکه برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی را دارد، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت کسانی که برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا هستند رضایت بیشتری از زندگی دارند. افراد برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا مردم‌‌‌‌‌‌‌‌گرا هستند و فعال و پرحرف به نظر می‌‌‌‌‌‌‌‌رسند و مایلند بشاش و سرحال باشند. آنها نسبت به افراد درون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا تجارب هیجانی مثبت‌‌‌‌‌‌‌‌تری را چه در هنگام تنهایی و چه در هنگام بودن با دیگران تجربه می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و این عاطفه مثبت باعث رضایت از زندگی بالاتر می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. همچنین این افراد خوش‌‌‌‌‌‌‌‌بین، سرخوش و پرانرژی هستند و در فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌های اجتماعی، اهل همکاری و تفریح هستند. این افراد ممکن است بتوانند حمایت‌‌‌‌‌‌‌‌های اجتماعی بیشتری را به خود جلب کنند. ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های این افراد با رضایت از زندگی رابطه دارد به‌‌‌‌‌‌‌‌طوری‌‌‌‌‌‌‌‌که هم تعاملات اجتماعی و هم پرانرژی و بشاش بودن آنها می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند رضایت از زندگی آنها را بالا ببرد (مرعشی.، و همکاران، 1395).

افراد برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا توانایی‌‌‌‌‌‌‌‌های کلامی و ارتباطی گسترده‌‌‌‌‌‌‌‌ای دارند که این مسئله باعث تسهیل روابط با دیگران می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و شبکه اجتماعی وسیع‌‌‌‌‌‌‌‌تر و حمایت اجتماعی بیشتری برای آنها فراهم می‌‌‌‌‌‌‌‌کند که به تبع آن رضایت از زندگی فرد نیز افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. تبیین دیگری که می‌‌‌‌‌‌‌‌توان در راستای این یافته با توجه به پژوهش خدابخش، کلانی و پیوسته‌‌‌‌‌‌‌‌گر (1393) ارائه داد این است که فقط برخی از مقیاس‌‌‌‌‌‌‌‌های شاخص برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی در سطح رضایت از زندگی مؤثر هستند و رضایت از زندگی با مفهوم کلی برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی ارتباط ندارد بلکه مقیاس‌‌‌‌‌‌‌‌های هیجانات مثبت و فعالیت که از شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌های برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی هستند به ترتیب با رضایت از زندگی رابطه معنادار دارند. پژوهش زانگ[43] (2010) نیز نشان داد که رابطه مثبت رضایت از زندگی با برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی منعکس‌‌‌‌‌‌‌‌کننده فعالیت، خلاقیت مثبت، سهل‌‌‌‌‌‌‌‌گیری در ارتباطات و همچنین خلق و خوی شاد و مثبت است. پژوهش شیبانی و همکاران (1394) نشان داد که بین سازه مذهب‌‌‌‌‌‌‌‌مندی و برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. این می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به‌این‌دلیل باشد که افراد برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرا تمایل به پیوندجویی و دوستی دارند و درصدد برقراری ارتباط با دیگران هستند. در اسلام نیز تأکید بر عبادات جمعی و جمع‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی (یدالله مع الجماعه) باعث تقویت این صفت شخصیت شده است‌‌‌‌‌‌‌‌ و رضایت از زندگی را در افراد افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. بررسی دانشجویان زن و مرد مشخص کرد افرادی که در برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی نمره بالا گرفتند بهتر از آنهایی که در برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی نمره پایین گرفتند، توانستند با استرس زندگی روزمره مقابله کنند و آنها به احتمال بیشتر از دیگران برای مقابله با استرس کمک گرفتند که این در نهایت باعث رضایت بیشتر از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌.

یافته دیگر پژوهش حاضر این بود که از میان سازوکار دفاعی رشدیافته دفاع پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی را دارد؛ زیرا استفاده از این دفاع موجب افزایش رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. این یافته با نتایج پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌ مهربانیان و سرافراز (1396) که نشان داد سازوکارهای دفاعی رشدیافته قوی‌‌‌‌‌‌‌‌ترین پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی را از کیفیت زندگی به دست دادند، همخوانی دارد. در تبیین این یافته می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت که پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری، پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی یا طرح‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی واقع‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه برای تحمل ناراحتی درونی آتی است. این سازوکار معطوف به هدف است و به‌‌‌‌‌‌‌‌طور ضمنی با طرح‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی دقیق، دلواپسی و پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی زودرس، اما واقع‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه و مؤثر نتایج احتمال شوم و ناگوار مربوط است. (سادوک و سادوک، 1390) پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری موجب آسان شدن تغییرات روان‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی و محرک‌‌‌‌‌‌‌‌های استرس‌‌‌‌‌‌‌‌زای محیطی برای فرد و تداوم سازگاری وی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. بنابراین، افرادی که از این دفاع استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند توانایی آن را دارند که در مقابل حوادث نامطلوب و اضطراب‌‌‌‌‌‌‌‌آور آینده آماده باشند و همچنین می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند بهتر از کسانی که از پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری استفاده نمی‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، موقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌های تنش‌‌‌‌‌‌‌‌زا را مدیریت کنند که موجب افزایش رضایت از زندگی و حفظ آن در مواقع اضطراب‌‌‌‌‌‌‌‌آور می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. استفاده از سازوکارهای دفاعی رشدیافته مانند پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری پیامدهای مانند سلامت عمومی بدن، سلامت جسم و روان، بروز کمتر اختلالات روانی در فرد، دوستی و روابط پرمایه و سالم، رضایت شغلی، خوشی و شادکامی، تطابق عالی با شرایط و محیط را به‌‌‌‌‌‌‌‌دنبال دارد که اینها موجب افزایش رضایت از زندگی فرد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. نتایج همچنین نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که از میان سازوکارهای دفاعی رشدنایافته، انکار و جداسازی توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی در نوجوانان را داشتند. استفاده از این دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌ها باعث افت رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود، یعنی افرادی که از انکار و جداسازی استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند رضایت کمتری از زندگی دارند. لایک (2016) و زارعی (2016) در پژوهش خود نشان دادند که از سه سبک دفاعی رشدیافته، رشدنیافته و روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجور تنها سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی رشدیافته و رشدنیافته توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی را دارند که با نتایج این پژوهش همسوست.

در تبیین این یافته که استفاده از دفاع انکار موجب کاهش رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت که انکار امتناع از وقوف به برخی جنبه‌های دردناک واقعیت از راه نفی داده‌های حسی است. هر چند واپس‌‌‌‌‌‌‌‌زنی در مقابل عواطف و مشتقات سائق دفاع می‌‌‌‌‌‌‌‌کند، اما انکار واقعیت بیرونی را محو می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. انکار ممکن است هم در حالات بهنجار و هم در حالات مرضی استفاده شود. (سادوک و سادوک، 1390)روان‌‌‌‌‌‌‌‌کاوان معتقدند اگرچه سازوکارهای دفاعی از جمله انکار در کاهش اضطراب مفید هست، ولی از این نظر که فرد را از واقعیات دور می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند ناسازگارانه تلقی می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و در نتیجه در سلامت روان اختلال ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و موجب تحریف در مورد خویشتن می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. بنابراین، هرچه خودفریبی از طریق انکار گسترده‌‌‌‌‌‌‌‌تر باشد، موجب می‌‌‌‌‌‌‌‌شود این دفاع ناسازگارانه‌‌‌‌‌‌‌‌تر عمل کند. در انکار فرد آن جنبه‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از واقعیت را که از نظر او اضطراب‌‌‌‌‌‌‌‌آور هستند، نفی می‌‌‌‌‌‌‌‌کند و این موجب می‌‌‌‌‌‌‌‌شود که او برای تغییر واقعیت و کاهش اضطراب و مسائل تنش‌‌‌‌‌‌‌‌زا اقدامی نکند که باعث ناسازگاری و در نهایت نارضایتی از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود.‌‌‌‌‌‌‌‌ در تبیین رابطه منفی و معنادار جداسازی و رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت جداسازی راه دیگری برای برخورد با اضطراب و تهدید است و این دفاع مجزاکردن رویدادها در حافظه یا جداکردن هیجان از محتوای حافظه یا تکانه دردناک است. در سازوکار دفاعی جداسازی تکانه، فکر یا عمل در حوزه هشیاری انکار نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شود بلکه هیجان طبیعی همراه آن است که انکار می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. نتیجه این دفاع تأکید بر ابعاد منطقی به جای احساس و هیجان است (بشارت، 1392). علت اینکه جداسازی موجب کاهش رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود این است که این افراد اگرچه هیجان و عواطف همراه با رویدادهای تنش‌‌‌‌‌‌‌‌زا را نادیده می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند، ولی این عواطف از بین نمی‌‌‌‌‌‌‌‌روند و در نیمه‌‌‌‌‌‌‌‌هشیار و ناهشیار فرد باقی می‌‌‌‌‌‌‌‌مانند و باعث مشکلات دیگری مانند اضطراب بیشتر و به خطر افتادن سلامت روان می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. استفاده از دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های انکار و جداسازی می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند به‌‌‌‌‌‌‌‌طور موقت فرد را آرام کنند، اما موجب تحریف واقعیت هم می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و از این راه در جریان حل مسئله اختلال ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. این افراد ممکن است هیچگاه از شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌های کارآمد برای کنار آمدن با مشکلات استفاده نکنند و در طول زمان رضایت از زندگی آنها کم شود. بنابراین، کسانی که در موقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌های استرس‌‌‌‌‌‌‌‌زا به این سازوکارها متوسل می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند باورهای غیرمنطقی، قدرت کم در کنترل تکانه و درجه انطباق ضعیف‌‌‌‌‌‌‌‌تر دارند که در نتیجه با عدم رضایت از زندگی و پیامدهای منفی مانند افسردگی و اضطراب ارتباط دارند. در تأیید این مطلب پژوهش بشارت (1392) نشان داد که سازوکارهای دفاعی ناکارآمدی مانند انکار و جداسازی که جزء دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های رشدنایافته هستند موجب بروز اختلال‌‌‌‌‌‌‌‌های روانی مانند افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیت می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.

برای نشان دادن رابطه رضایت از زندگی، صفات شخصیت و سازوکارهای دفاعی می‌‌‌‌‌‌‌‌توان تبیین دیگری نیز می‌‌‌‌‌‌‌‌توان ارائه داد. محمدلو، الهی و شیروانی‌‌‌‌‌‌‌‌راد (1394) در بررسی نقش ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصیتی در پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی نوع سازوکارهای دفاعی مورد استفاده در دانشجویان نشان دادند که بین برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی و استفاده از سازوکارهای دفاعی رشدیافته رابطه مثبت و معنادار و بین روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری و سازوکارهای دفاعی رشدنایافته رابطه منفی و معنادار وجود دارد. بنابراین، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت که نوع سازوکارهای دفاعی مورد استفاده افراد، متأثر از صفات شخصیتی آنهاست. ابعاد مثبت صفات شخصیت مانند برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی باعث استفاده بیشتر از سازوکارهای دفاعی رشدیافته مانند پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری و در نتیجه رضایت بیشتر از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. همچنین روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری و مفاهیم مرتبط با آن مانند بدبینی و هیجانات منفی با تعبیر و تفسیر وقایع و رویدادها همراه است. بنابراین، طبیعی به نظر می‌‌‌‌‌‌‌‌رسد هرچه میزان روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری فرد بالاتر باشد از سازوکارهای ناکارآمدتری مانند جداسازی و انکار استفاه کند (محمدلو.، و همکاران، 1394).

در توضیح اینکه چرا از میان سازوکارهای دفاعی مختلف دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های ساده‌‌‌‌‌‌‌‌ای مانند پیشاپیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگری، انکار و جداسازی توانایی پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی رضایت از زندگی را دارند، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت براساس پژوهش کرامر[44] (2015) کودکان و نوجوانان از دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های ساده‌‌‌‌‌‌‌‌تری استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های پیچیده مانند والایش در سنین جوانی نمایان می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. در اسلام رضایت از زندگی زمانی به وجود می‌‌‌‌‌‌‌‌آید که دیدگاه فرد از زندگی واقع‌‌‌‌‌‌‌‌گرایانه باشد. افرادی که صفات شخصیتی مثبت مانند ثبات هیجانی و برون‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی دارند و از سازوکارهای دفاعی مثبت و کارآمد استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند دیدگاه واقع‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه و منطقی را از زندگی پرورش می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که در نهایت می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث رضایت از زندگی شود. پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌ها از جمله پژوهش مایلین و ناتانیل (2010) نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند که افراد مذهبی در مقایسه با افراد غیر مذهبی از نظر ثبات هیجانی در وضعیت بهتری قرار دارند. واتسون، موریس، فاستر و هود (1986) به ترتیب و در پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های جداگانه‌‌‌‌‌‌‌‌ به ارتباط منفی میان روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری با مذهبی بودن اشاره می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند (مهری‌‌‌‌‌‌‌‌نژاد و شریفی، 1396). با توجه به پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌ها مذهبی بود باعث کاهش صفت روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و با توجه به رابطه منفی قوی رضایت از زندگی و روان‌‌‌‌‌‌‌‌رنجوری می‌‌‌‌‌‌‌‌توان به اهمیت نقش دین‌‌‌‌‌‌‌‌داری در رضایت از زندگی پی برد. همچنین پژوهش مهری‌‌‌‌‌‌‌‌نژاد و شریفی (1396) نشان داد که باورهای دینی باعث استفاده بیشتر از سازوکارهای دفاعی رشدیافته و استفاده کمتر از دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های رشدنایافته و روان‌‌‌‌‌‌‌‌آزرده می‌‌‌‌‌‌‌‌شود که در نهایت موجب افزایش رضایت از زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

به نظر می‌‌‌‌‌‌‌‌رسد که صفات شخصیت در استفاده نوجوانان از سازوکارهای دفاعی نقش مهمی دارند و این دو با رضایت از زندگی نیز مرتبط هستند. ممکن است بررسی آنها بتواند تحلیل‌‌‌‌‌‌‌‌های بالینی را آسان کند. به بیان دیگر صفات شخصیت می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند به عنوان یک منبع اطلاعاتی در بررسی دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های شخصی مؤثر واقع شوند تا افراد رضایت از زندگی بیشتری به‌‌‌‌‌‌‌‌دست آورند. براین‌اساس، پیشنهاد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود که کارگاه‌‌‌‌‌‌‌‌ها و سمینارهای آموزشی برای دانش‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان در جهت شناخت هرچه بهتر و بیشتر صفات شخصیت خود و دیگران، آگاهی از انواع سازوکارهای دفاعی و نتیجه استفاده از هر یک از آنها و نقش صفات شخصیت و سازوکارهای دفاعی در رضایت از زندگی برگزار شود تا به آنها در استفاده بیشتر دفاع‌‌‌‌‌‌‌‌های سازگار و استفاده به‌‌‌‌‌‌‌‌جا از سازوکارهای دفاعی رشدنایافته برای افزایش رضایت از زندگی کمک کند. همچنین مشاوران و متخصصان بهداشت روان از یافته‌‌‌‌‌‌‌‌های پژوهش حاضر می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند در مدارس و امور بالینی خود برای ارتقای سلامت روان نوجوانان استفاده کنند. پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های آتی می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند نقش ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌های جمعیت‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی را نیز در این رابطه مورد توجه قرار دهند. چون این مطالعه بر روی نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌ای از دانش‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان دختر متوسطه دوم شهر قم صورت گرفته است شاید معرف مناسبی از وضعیت کل جامعه حتی جامعه دانش‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان نباشد. بنابراین، تعمیم نتایج باید با احتیاط صورت گیرد. در آخر باید توجه داشت که پژوهش به روش همبستگی است و توانایی بررسی روابط علت و معلولی بین متغیرها را ندارد، در پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های آتی می‌‌‌‌‌‌‌‌توان انجام پژوهش به روش‌‌‌‌‌‌‌‌ آزمایشی را نیز مدنظر قرار داد.