اثربخشی خانواده‏ درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی بر صمیمیت زناشویی و بخشایش‏گری بین ‏فردی زنان مراجعه‏ کننده به مراکز مشاوره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارروان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران. (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک،اراک ،ایران.

3 استادیار گروه مشاوره، واحد خمین،دانشگاه آزاد اسلامی، خمین،ایران.

4 استادیار روانشناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک،اراک ،ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی خانواده‏درمانی ‏شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی بر صمیمیت زناشویی و بخشایش‏گری بین‏فردی زنان مراجعه‏کننده به مراکز مشاوره بود که به‌روش نیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمایشی و با طرح پیش‏آزمون- پس‏آزمون بر روی زنانی که به علت تعارضات زناشویی به مراکز مشاوره شهر اراک مراجعه نموده بودند، اجرا شد. باتوجه به شرایط پژوهش و لزوم همکاری چندماهه، نمونه‏گیری به روش در دسترس و تعداد 15 نفر برای هر گروه انتخاب و گمارش افراد در گروه‏ها به‌صورت تصادفی انجام شد. متغیر‏های پژوهش با استفاده از پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه صمیمیت زناشویی و بخشایش‏گری میان‏فردی اندازه‏گیری و داده‏ها با استفاده از تحلیل کوواریانس مورد ارزیابی و تحلیل شد. نتایج تحلیل نشان داد که بین صمیمیت زناشویی و بخشایش‏گری میان‏فردی بین دو گروه آزمایش و گواه تفاوت معنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری وجود دارد. براین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اساس، می‌توان گفت که خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی، روشی اثربخش و مؤثر برای افزایش صمیمیت زناشویی و بخشایش‏گری میان‏فردی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Cognitive-Behavioral Family Therapy Based on an Islamic Approach on Marital Intimacy and Interpersonal Forgiveness of Women Referring to the Counseling Centers

نویسندگان [English]

  • Davoud Taghvaei 1
  • Parvin Fatahi Bayat 2
  • Hussein Davoudi 3
  • Zabih Pirani 4
1 Associate Professor of Educational Psychology, Islamic Azad University, Arak Branch, Arak, Iran. (Corresponding Author)
2 Ph.D. Student in Psychology, Islamic Azad University, Arak Branch, Arak, Iran.
3 Assistant Professor of Educational Counseling, Islamic Azad University, Khomein Branch, Khomein, Iran.
4 Assistant Professor of Educational Psychology, Islamic Azad University, Arak Branch, Arak, Iran.
چکیده [English]

This research aimed to determine the effectiveness of cognitive-behavioral family therapy based on an Islamic approach on marital intimacy and interpersonal forgiveness of women referring to the counseling centers and it was conducted with a quasi-experimental method and pretest-posttest design among women referring to the counseling centers of Arak. Regarding the conditions of this research and the need for cooperation for several months, 15 women were selected for each group by the convenience sampling and they were randomly placed in the groups. The variables were measured by the questionnaires of marital intimacy and interpersonal forgiveness, and the data were analyzed using the analysis of covariance. According to the results, there is a significant difference between marital intimacy and interpersonal forgiveness in two test and control groups; thus, it can be said that cognitive-behavioral family therapy based on an Islamic approach is an effective method for increasing marital intimacy and interpersonal forgiveness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • This research aimed to determine the effectiveness of cognitive-behavioral family therapy based on an Islamic approach on marital intimacy and interpersonal forgiveness of women referring to the counseling centers and it was conducted with a quasi-ex
  • it can be said that cognitive-behavioral family therapy based on an Islamic approach is an effective method for increasing marital intimacy and interpersonal forgiveness

اصل مقاله

  1. مقدمه

دین اسلام انسان‏ها را به ازدواج سفارش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند و آن را مایه آرامش و زمینه دوستی و حمایت زن و مرد می‏داند. (ر.ک.، روم: 21) پیامبر اکرم (ص) ازدواج و خانواده را محبوب‏ترین نهاد بشری می‏داند. تحقق آثار مطلوب فردی و اجتماعی ازدواج به پایداری این نهاد مقدس وابسته است؛ همه زوجها به امید یک زندگی خوشبخت و همراه با آرامش تشکیل خانواده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. داشتن روابط صمیمی یکی از نیاز‏های عاطفی زوجین و منبع مهمی برای شادی و رضایت از زندگی مشترک است (پیلاگ، لوتینجین و آرنیدل،[1] 2005). صمیمیت، سازه‏ای مهم در پویایی‏های ارتباط زناشویی است (کونری، مک‌گریت، وان روین، هوسگاد، جانسون و فریتز،[2] 2016)؛ نیاز به صمیمیت، نیاز به نزدیکی فیزیکی و پیوند و تماس با دیگران را شامل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود (باگاروزی[3]، 2013). صمیمیت به‌معنای نزدیکی از کلمه یونانی اینتیما[4] به‌معنی درونی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین لایه و دیواره رگها گرفته شده است. پترسون[5] (1984) صمیمیت را ویژگی تعاملی بین افراد می‏داند که طرفین رابطه برای حفظ سطوح رابطه و راحتی طرف مقابل تلاش می‏کنند. باگاروزی[6] (2001) صمیمیت را نیازی اساسی می‏داند و آن را نزدیکی، تشابه و روابط شخصی عاشقانه هیجانی با شخص دیگر تعریف می‏کند که به شناخت و درک عمیق از فرد دیگر، پذیرش و بیان افکار و احساسات می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رسد و آن را نشانه‏ای از عشق می‏داند.

صمیمیت فرایندی تعاملی است که محور آن شناخت، فهم، پذیرش، همدلی با احساسات فرد دیگر و قدردانی از دیدگاه بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌همتای وی نسبت به جهان است. (کردوا و وارن،[7] 2005). رضایت زناشویی در زوجینی که روابط صمیمانه دارند، بیشتر است (پاتریک، سلز، گیروردانو و تالرود،[8] 2007). وجود روابط صمیمانه بین زوجین موجب استحکام روابط بین آنها می‏شود و می‏توان آن را یکی از عوامل مهم در ازدواج‏های موفق دانست (ولگستون، وانبرگ، اکسلیوس، لاندکوویست و سانداستوم،[9] 2010). صمیمیت می‏تواند با ارضای نیاز‏های زوجین از جمله نیاز‏های هیجانی موجب بهزیستی روان‏شناختی آنها شود (خجسته‌مهر، احمدی قزلوچه و سودانی، 1394).

تحقیقات نشان داده‏اند که بین بخشایش‏گری با تعهد، رضایت زناشویی و صمیمیت همبستگی وجود دارد. (ویسر.، و همکاران،[10] 2017) بخشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری فرآیندی است که تغییری را در ابعاد شناختی، هیجانی و رفتاری منفی فرد رنجیده نسبت به فرد خاطی ایجاد می‏کند. به سخن دیگر بخشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری فرآیندی تعمدی و داوطلبانه است که با تصمیم اختیاری که برای بخشش انجام می‏شود، اتفاق می‏افتد. بعد هیجانی بخشایش‏گری به کاهش احساسات منفی، خشم و تلخی اشاره دارد. بعد شناختی آن شامل کاهش نشخوارهای فکری درباره انتقام می‏شود و بعد رفتاری آن نیز دوری از انجام رفتارهای تلافی‏جویانه است (وورثینگتون و وید،[11] 1999). بخشایش‏گری حتی به زوجینی که به علت روابط فرازناشویی آسیب دیده‏اند نیز کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند (فیفه، ویکز و استلبرگ،[12] 2014). بخشایش‏گری متغیری بسیار مهم در حفظ روابط زناشویی است، اما فقط در سال‏های اخیر توجه محققان را به خود جلب کرده است (دافونسکا، دخسوس لوپز، داسیلوا گوسمائوو،[13] 2017).

صمیمیت و بخشایش‏گری بین‏فردی در روابط تعاملی نزدیک به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه در روابط زناشویی نقش اساسی دارد. پژوهشگران در پژوهش‏های خود به اهمیت صمیمیت و بخشایش‏گری در روابط زناشویی دست یافته‏اند. (بویس، برگرون، روزن و مک‌داف،[14] 2013؛ کنستانت، والت و ناندرینو،[15] 2016) صمیمیت و بخشایش‏گری زوجین بخش قابل توجهی از واریانس تعهد زناشویی را تبیین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند (کاتو[16]، 2016). شواهد فراوان بیانگر اثرات چشمگیر صمیمیت زناشویی و بخشایش‏گری بین‏فردی در بهبود رابطه، سازش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافتگی و رضایت زناشویی است (ارت، برکینگ و مایر،[17] 2008؛ کابزاد باکا[18]، اپل[19]و دابلس[20]، 2017). بیگی، محمدی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر، نجفی و رضایی (1394) در تحقیق خود نشان دادند که بخشودگی با انسجام و سازگاری در خانواده‏ها رابطه دارد. نتایج تحقیقات کاظمیان مقدم، مهرابی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زاده هنرمند، کیامنش و حسینیان (1395) نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که بین معناداری زندگی و بخشودگی با رضایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مندی زوجین از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد. زاهدبابلان، حسینی‌شورابه، پیری‌کامرانی و دهقان (1394) به این نتیجه رسیدند که میزان بخشایش‏گری در زوجین متقاضی طلاق به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور معنا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری کمتر از زوجین عادی است. اسماعیلوند و حسنوند (1393) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که بخشش یکی از عوامل ارتباطی مؤثر برای رهایی از آزردگی است و بر بیشتر مؤلفه‏های سلامت روان اثر می‏گذارد. غفوری، مشهدی و حسن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آبادی (1392) در تحقیق خود نشان دادند که بخشش می‏تواند راه‌حلی قوی و نیرومند برای پایان بخشیدن به یک‌رابطه مختل یا دردناک باشد و می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان با خارج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ کردن یکی از زوجین از حلقه تعامل منفی و با کم کردن تعارضات رضایت زناشویی را افزایش داد. کمک به زوجین در حل تعارضات زناشویی همواره مورد توجه اندیشمندان و صاحب‏نظران حوزه‏های مسائل تربیتی و مشاوره بوده است. در دهه چهارم قرن بیستم با گسترش روان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی در حوزه‏های مختلف زوج‏درمانی در قالب خانواده‏درمانی شکل گرفت و در ادامه مکاتب و رویکردهای معتبری در زمینه درمان مشکلات زناشویی به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وجود آمد. پس از گذشت چند دهه از آغاز خانواده‏درمانی، جنبه‏های معنوی و فرهنگی در این ارتباط مورد توجه درمانگران قرار گرفته است.

مفهوم ازدواج و زندگی مشترک در جوامع مختلف یکسان نیست و در برخی مواردتفاوت‏های بنیادی با یکدیگر دارند. (هالفورد[21]، 2003) عواملی مانند تفاوت‏های قومی و نژادی، باورهای فرهنگی و مذهب و معنویت بر روابط بین زوجین اثر می‏گذارند (هالفورد و بادنمن،[22] 2013). باورهای مذهبی نقش مهمی در حل تعارضات زناشویی دارند (فلورز[23]، 2008) و ازدواج در پرتو مذهب می‏تواند امری مقدس باشد. باورهای مذهبی و فرهنگی با توجه به جایگاه خود بر روابط زوجین اثر می‏گذارند و به همین دلیل پایداری ازدواج و رضایتمندی از زندگی مشترک در جوامع مختلف متأثر از فرهنگ و مذهب آنهاست (هالفورد و بادنمن، 2013).

با توجه به اهمیت عوامل فرهنگی و دینی در همه مراحل زندگی به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه ازدواج، لازم است نسبت به این عوامل توجه زیادی شود. فرآیند ازدواج و زندگی زناشویی در ایران براساس قواعد و اصول مبتنی بر فرهنگ اسلامی و ایرانی شکل می‏گیرد. به‌همین‌دلیل توجه به اعتقادات مذهبی و باورهای دینی در رویکردهای زوج‏درمانی امری ضروری و اجتناب‏ناپذیر است. پیشینه مشاوره و آموزش زوجین در فرهنگ اسلامی و ایرانی قدمت زیادی دارد. در مورد اهمیت ازدواج و کیفیت رابطه زن و شوهر مطالب بسیار زیادی در آثار اندیشمندان ایرانی وجود دارد. در این ارتباط احادیث ارزشمندی از معصومین(ع) بیان شده است. آیات زیادی از قرآن کریم نیز در مورد این موارد است. نخستین پژوهش‏ها در قالب زوج‏درمانی با نگاه اسلامی با عنوان زوج‏درمانی اسلامی (دانش، 1383)، اصلاح نگرش منفی زوج‏ها با بهره‏مندی از آیات قرآنی (احمدی، 1386) و تأثیر مداخلات اسلامی بر رضایتمندی زناشویی (روحانی و معنوی‏پور، 1387) صورت گرفت. در ادامه پژوهش‏هایی برای ارائه الگوهای درمانی مبتنی بر رویکرد دینی برای حل تعارضات زوجین انجام شد که از جمله آنها می‏توان به طراحی خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی (سالاری‏فر، 1395) اشاره کرد.

رویکرد شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی متناظر با مداخلات شناختی ـ رفتاری است با این تفاوت که محتوای برنامه براساس اعتقادات اسلامی تنظیم شده است و تمایز اصلی آن در مداخلات ساختاری و معنوی است. در این رویکرد ابعاد سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گانه شناختی ـ رفتاری و عاطفی آن براساس ساختار معنوی دین اسلام شکل گرفته است. سالاری‏فر (1393) در تحقیق خود نشان داد که زوج‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی در مقایسه با زوج‏درمانی شناختی ـ رفتاری در افزایش رضایت زوجین تأثیر بیشتری دارد. انتخاب این روش درمانی با توجه به چهارچوب روشن و قابلیت اجرای آسان‏تر آن در مقایسه با دیگر رویکردهای زوج‏درمانی و همچنین توجه به باورهای اعتقادی و مذهب در محتوای این درمان و اثربخشی آن در پژوهش‏های مختلف بوده است. با توجه به اهمیت متغیر‏های صمیمیت و بخشایش‏گری بین‏فردی در استحکام روابط زناشویی که در تحقیقات بسیاری آمده است، پژوهش حاضر در جستجوی پاسخ به این سؤال است که آیا خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی بر افزایش صمیمیت زناشویی و بخشایش‏گری بین‏فردی زنان مراجعه‏کننده به مراکز مشاوره مؤثر است؟

  1. شیوه اجرای پژوهش

2-    1. روش پژوهش

پژوهش حاضر به روش نیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمایشی و طرح دوگروهی با پیش‏آزمون و پس‏آزمون با گروه گواه انجام شد. برای بررسی اثربخشی روش‏شناختی- رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی بر صمیمت زناشویی و بخشایش‏گری بین‏فردی، برنامه شناختی رفتاری تدوین شده سالاری‏فر (1393) در طی هشت جلسه اجرا شد. نخست از هر دو گروه (آزمایش و گواه) پیش‏آزمون به‌عمل آمد، سپس افراد گروه آزمایش در هشت جلسه تحت آموزش شناختی-رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی قرار گرفتند؛ در طی دوره آزمایش، افراد گروه گواه مداخلات عادی دریافت کردند. پس از پایان دوره آزمایش از هر دو گروه پس‏آزمون گرفته شد. تحلیل داده‏ها با استفاده از تحلیل کوواریانس تک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متغیری و چندمتغیری انجام شد. ملاک‏های ورودی طرح عبارتند از: وجود تعارض زناشویی؛ عدم وجود اختلالات روانپزشکی؛ گذشت حداقل سه سال ازآغاز زندگی مشترک؛ شرکت در همه جلسات مداخله.

2-2. جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل تمام زنانی بود که در سال 1397 به‌علت تعارضات زناشویی به مراکز مشاوره شهر اراک مراجعه کرده بودند. با توجه به شرایط خاص پژوهش و لزوم همکاری چندماهه شرکت‏کنندگان، نمونه‏گیری به‌روش در دسترس به تعداد 15 نفر برای هر گروه انجام شد. گمارش افراد در گروه آزمایش و گروه گوا به به‌صورت تصادفی صورت گرفت.

2- 3. ابزار پژوهش

2- 3- 1. پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه صمیمیت زناشویی

این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه 17 ماده‏ای توسط واکرو تامپسون  (1983) و برای آشکار کردن اندازه مهر و یکرنگی زوجین ساخته شد که بخشی از یک ابزار گسترده‏تر است که سویه‏های گوناگون صمیمیت دارد، ولی تهیه‏کنندگان آن را به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صورت ابزاری جداگانه منتشر کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه در ایران توسط ثنایی (1379) ترجمه و منتشر شد. همسانی درونی این پرسش‏نامه با توجه به میزان آلفای کرنباخ  91% تا 97% مطلوب است. (واکر و تامپسون، 1983، به نقل از امانی.، سهرابی، باقری و نصیری، 1396). در پژوهش حاضر ضریب پایایی پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه با روش آلفای کرونباخ و دونیم‏سازی برآورد شد که نتایج حاصل با نتایج به‌دست آمده از پژوهش‏های قبلی همسو و به ترتیب برابر با 91% و 93% بود.

2-    3- 2. پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه بخشایش‏گری میان‏فردی

این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه 25 ماده‏ای توسط احتشام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زاده، احدی، عنایتی و حیدری (1389) تهیه شده است و سه مؤلفه دارد که شامل مؤلفه مهار کین‏خواهی، مؤلفه مهار و بخشش و مؤلفه درک واقع‏بینانه  است. این پژوهشگران برای بررسی نرخ پایایی پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه در تحقیقی که بر روی 400 نفر (237زن و 163 مرد) از دانشجویان دانشگاه اهواز انجام دادند به‌ترتیب برای مؤلفه‏های ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی، مهار و بخشش و درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه پایایی به میزان 70%، 68% و 58% را به‌دست آوردند. همچنین روایی صوری پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه با نظر سه نفر از متخصصین روان‏شناسی تأیید شد. در پژوهش حاضر با روش آلفای کرونباخ ضریب پایایی برای مؤلفه‏های پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه به‌ترتیب 74%، 81% و 61% به‌دست می‏آمد که با نتایج پژهش‏های قبلی همسوست.

2- 4. مداخله آزمایشی

برنامه شناختی رفتاری تدوین شده سالاری‏فر (1393) برای حل مشکلات زوجین برنامه‏ای در هشت جلسه تدوین شده است. ترتیب جلسات براساس چهارچوب روش ‏شناختی ـ رفتاری و تجربه پژوهشگر تنظیم شد. در این جلسات از فنون شناختی-رفتاری مانند دادن برگه برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، آموزش کوتاه، ارائه الگو، تکالیف خانگی، انجام پرسش‏های سقراطی و برانگیزاننده استفاده شد. وجه تفاوت رویکرد حاضر با خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری این بود که محتوای جلسات براساس آموزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دین اسلام و بر مفاهیم اعتقادی مانند ارزش‏های اخلاقی، یکتاپرستی، رضایت الهی، توکل و معادباوری تنظیم شد. پس از تدوین ساختار مداخلات برای اعتبار آن از 20 مشاور که تحصیلات حوزوی و روان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی در سطح کارشناسی ارشد و بالاتر داشتند، نظرسنجی و اعتبار آن تأیید شد. (سالاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر.، و همکاران، 1395).

جدول 1

برنامه جلسات زوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درمانی شناختی- رفتاری اسلامی

شماره جلسه

هدف

خلاصه محتوای جلسه

تکلیف منزل

اول

ارزیابی و آشنا کردن با مداخله اسلامی

برقراری ارتباط، تشخیص، آشنایی کلی با برنامه زوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درمانی اسلامی-اجرای آزمون

نوشتن توقعات از همسر وزندگی زناشویی

دوم

شناخت خود، ازدواج، همسر

بررسی دیدگاه فرد نسبت به خود، همسر، جایگاه زن و مرد در خانواده و تفاوت‏های زن و مرد

ثبت ویژگی‏های مثبت و منفی خود و همسر در روابط زناشویی

سوم

ارتقای روابط کلامی و غیرکلامی زوجین

گوینده و شنوده خوب بودن، توصیه‏ها در محتوا و شیوه گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگو، توجه به حالات غیرکلامی، مرزها و حریم خانوادگی

تبادل احساسات با همسر و گزارش کردن

چهارم

اصلاح رفتار و منش‏های ناکارامد

استفاده از ارزش‏های اخلاقی مانند گذشت، مدارا، قناعت، عدالت و توجه به الگو‏های خانوادگی برای رفتار و حالات ناهنجار

مطالعه دو نمونه از رفتار زوج‏های الگو و بیان آن در جلسه

پنجم

اصلاح ساخت خانواده و تقویت مهارت‏های اداره خانه و تصمیم‏گیری

بررسی دیدگاه اسلام در مدیریت منزل، برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی زمان و تقسیم امور خانه و توزیع قدرت بین زن و مرد

تدوین برنامه اداره خانه و گزارش یک هفته اجرای آن

ششم

تقویت عواطف مثبت و آموزش فنون حل تعارض

بررسی دیدگاه افراد در مورد حل مشکلات خانوادگی و آموزش راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حل‏های اسلامی (عاطفی و مسئله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محور)

سعی برای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قدمی در حل تعارض و عفو و گذشت از همسر

هفتم

آشنایی با فنون معنوی مقابله و تنظیم عواطف

استفاده از نقش یکتاپرستی، رضایت الهی، توکل و معادباوری و بکار‏گیری نقش دعا، نماز و عبادت‏ها در خانه و نقش آنها در حل مشکلات زناشویی

تعیین رفتار‏های ارتباطی متأثرازاعتقادات دینی

هشتم

نتیجه‏گیری و آموزش استمرار آثار درمان

مروری بر اهداف برنامه و بررسی میزان موفقیت و آموزش نحوه استمرار آثار آن و انجام آزمون نهایی

انجام تکالیف بالا در هر هفته و ارزیابی ماهانه

  

  1. یافته‏های پژوهش

جدول 2

میانگین و انحراف معیار نمرات مؤلفه‏های بخشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری و صمیمیت به تفکیک گروه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها

متغیرها

 

گروه آزمایش

گروه گواه

 

 

 میانگین

 انحراف معیار

 میانگین

انحراف معیار

ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی

پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

6/29

69/3

06/30

08/3

پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

86/39

66/2

93/30

84/2

مهار رنجش

پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

33/14

41/2

26/14

65/2

پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

40/18

35/2

13/15

30/1

درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه

پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

86/15

45/1

60/15

06/2

پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

86/19

92/1

40/16

52/2

صمیمیت

پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

46/64

09/1

66/70

17/1

پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون

93/90

46/9

53/73

04/1

 

همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه که در جدول 2 دیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود بین نمرات پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون و پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه در متغیرهای ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی، مهار رنجش، درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه و صمیمیت تفاوت قابل ملاحظه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای وجود دارد. چون رعایت پیش‏فرض‏های آزمون‏های پارامتریک ضروری است قبل از اجرای آزمون تحلیل واریانس همگنی واریانس‏ها و نرمال بودن توزیع داده‏ها بررسی شد.

جدول 3

ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از آزﻣﻮن ام ﺑﺎﮐﺲ برای ﻫﻤﮕﻨﯽ وارﯾﺎﻧﺲ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ﻫﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی واﺑﺴﺘﻪ در ﮔﺮوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ﻫﺎی آزﻣﺎﯾﺶ و ﮔﻮاه

شاخص

F

p

Mbox

21/1

276/0

 

مطابق ﺟﺪول 3 ﻫﻤﮕﻨـﯽ وارﯾـﺎﻧﺲ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ﻫـﺎ در ﻣـﺎﻧﮑﻮا ﻣﻌﻨـادار نیست. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، وارﯾﺎﻧﺲ ﮔـﺮوه آزﻣــﺎﯾﺶ و ﮔــﺮوه ﮔــﻮاه در ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی، مهار رنجش، درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه و صمیمیت ﺑﻪ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ﻃﻮر ﻣﻌﻨاداری ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﯽ وارﯾﺎﻧﺲﻫﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد. ( 21/1F=، 276/0  P=)

جدول 4

 نتایج حاصل از آزمون کالموگراف-اسمیرنوف برای آزمون نرمال بودن توزیع داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها

متغیر

 

z

p

ارتیاط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی

آزمایش

121/0

310/0

 

گواه

152/0

380/0

مهار رنجش

آزمایش

167/0

200/0

 

گواه

207/0

082/0

درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه

آزمایش

144/0

410/0

 

گواه

110/0

270/0

صمیمیت

آزمایش

201/0

103/0

 

گواه

105/0

190/0

 

مطابق جدول 4 سطح معناداری برای همه متغیرها بیشتر از %5 است. بنابراین، نتیجه توزیع داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها برای همه متغیرها نرمال است.

جدول 5

 نتایج حاصل از آزمون لوین برای بررسی  همگونی واریانس‏ها

متغیر

f

p

ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی

143/0

708/0

مهار رنجش

89/3

058/0

درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه

355/1

254/0

صمیمیت

002/0

962/0

 همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه که در جدول 5 دیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود سطح معناداری برای همه متغیرها از 05/0 بزرگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر است. بنابراین، همگونی واریا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها رعایت شده است.

جدول 6

 نتایج آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون

متغیر

منبع

مجموع مجذورات

درجه آزادی

میانگین مجذورات

F

P

درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه

همپراش

23/6

1

23/6

67/27

48/0

اثر تعاملی

57/155

2

78/77

خطا

89/75

27

81/2

کل

10096

30

 

مهار رنجش

همپراش

85/162

1

85/162

74/15

19/0

اثرتعاملی

64/97

2

82/48

خطا

72/83

27

1/3

کل

8615

30

 

ارتباط دوباره

همپراش

04/189

1

04/189

2/48

34/0

اثر تعاملی

73/633

2

86/316

خطا

47/177

27

57/6

کل

38406

30

 

صمیمیت

همپراش

88/1009

1

88/1009

264/24

67/0

اثر تعاملی

17/3461

2

58/1730

خطا

29/1892

27

085/70

کل

211360

30

 

همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه که در جدول 6 آمده است شاخص‏های آماری در متغیر درک واقع‏بینانه (05/0 P > و 67/27 F =)، متغیر مهار رنجش (05/0 P > و 74/15 F =)، متغیر ارتباط دوباره (05/0 P > و 2/48 F =) و در متغیر صمیمیت (05/0 P > و 26/24 F =) است. با توجه به نتایج حاصل می‏توان گفت که مفروضه یکسانی شیب خط رگرسیون رعایت شده است و می‏توان از تحلیل کوواریانس استفاده کرد.

جدول 7

 نتایج تحلیل واریانس چند متغیری بر تفاضل نمره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون- پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون مؤلفه‏های بخشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری و صمیمت در گروه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آزمایش و گواه

منبع

آزمون

ارزش

F

فرضیه df

خطا df

معنا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری

 

گروه

اثرپیلایی

742/0

407/14

4

20

001/0

لامبدای ویلکز

258/0

407/14

4

20

001/0

اثر هتلینگ

881/2

407/14

4

20

001/0

بزرگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین ریشه خطا

881/2

407/14

4

20

001/0

جدول 7 نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که سطوح معنا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری همه آزمون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها قابلیت استفاده از مانکوا را مجاز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داند به این معنی که بین آزمودنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گروه آزمایش و گواه تفاوت معنا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری وجود دارد.

 

جدول 8

 نتایج تحلیل کواریانس چند متغیری مربوط به اثربخشی خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی بر مؤلفه‏های بخشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری

متغیر وابسته

منبع تغییرات

مجموع مجذورات

درجه آزادی

میانگین مجذورات

F

معناداری

مجذور اتا

ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی

بین‌گروه

38/246

1

38/246

94/41

001/0

64/0

درون‌گروه

08/135

23

87/5

  

مهار رنجش

بین‌گروه

69/36

1

69/36

9/11

002/0

34/0

درون‌گروه

9/70

23

08/3

  

درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه

بین‌گروه

46/27

1

46/27

26/9

006/0

28/0

درون‌گروه

21/68

23

96/2

  

جدول 8 نتایج مربوط به تحلیل کوواریانس یافته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پژوهش را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه که در این جدول دیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود بین آزمودنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گروه آزمایش و گواه تفاوت معناداری در متغیرهای وابسته دیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود، به‌گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی توانسته است به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور معناداری در افزایش ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی، مهار رنجش و درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه (01/0>P) گروه آزمایش نسبت به گروه گواه مؤثر باشد. همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه که دیده می‏شود ضریب اتا نشان می‏دهد که این روش در مرحله پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون 64 % بر ارتباط دوباره و مهار کین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهی شناختی 34 % و بر مهار رنجش 28 % درک واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینانه مؤثر بوده است.

جدول 9

 نتایج تحلیل کواریانس مربوط به اثربخشی خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی بر صمیمت زناشویی

متغیر وابسته

منبع تغییرات

مجموع مجذورات

درجه آزادی

میانگین مجذورات

F

معناداری

مجذور اتا

صمیمیت

بین‏گروه

03/1177

1

03/1177

01/19

001/0

45/0

درون‏گروه

33/1424

23

92/61

-

-

-

جدول 9 نتایج مربوط به تحلیل کوواریانس یافته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پژوهش را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه که در این جدول دیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود بین آزمودنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گروه آزمایش و گواه تفاوت معناداری در متغیرهای وابسته دیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود، به‌گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی توانسته است به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور معناداری در افزایش صمیمت (001/0>P) گروه آزمایش نسبت به گروه گواه مؤثر باشد. همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه که دیده می‏شود ضریب اتا نشان می‏دهد که این روش در مرحله پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمون  45%  بر صمیمت زندگی مؤثر بوده است.

  1. بحث و نتیجه‏گیری

یافته‏های پژوهش حاضر نشان داد که در پایان دوره درمان نمرات افرادی که در گروه خانواده‏درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر رویکرد اسلامی قرار داشتند در مقایسه با افراد گروه گواه در مقیاس صمیمیت زناشویی و مؤلفه‏های بخشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری بین‏فردی یعنی، ارتباط دوباره و مهار کین‏خواهی، مهار رنجش و درک واقع‏بینانه به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور معنا‏داری بالاتر بود. این نتایج با یافته‏های دانش (1383)، احمدی (1386)، روحانی و معنوی‏پور (1387)، سالاری‏فر (1393)، بیگی، محمدی‏فر، نجفی و رضایی (1394)، اسماعیلوند و حسن‏وند (1393)، فولر (2008)، هالفورد و بادنمن (2013) همسوست. بسیاری از درمانگران باورهای معنوی را از منابع بسیار قدرتمند تغییر در فرآیند درمان‏های فردی، گروهی و خانوادگی می‏دانند (ریچاردز و برگین،[24] 2000).

در طول دوره درمان مبتنی بر رویکرد اسلامی فرصت کافی برای فرد فراهم می‏شود تا نگاهی متفاوت نسبت به شرایط ایجادکننده تعارضات زناشویی داشته باشد و نقش خود و افرادی که با او درگیر هستند را بازنگری کند. همچنین به فرد کمک می‏شود تا با شناخت بیشتر و آگاهی نسبت به محدودیت‏های خود و افرادی که وی را رنجانده‏اند، بینش جدیدی در مورد موضوعات مورد اختلاف و شرایط محیطی که کدورت و رنجش را ایجاد کرده است به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وجود آید. آزمودنی‏ها هیجانات و احساسات نامطلوب ناشی از باور‏های غلط و قالبی را درک کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و با جایگزینی افکار و باور‏های منطقی مبتنی بر رویکرد اسلامی احساسات مطلوب را تجربه می‏کنند. افراد در طی این دوره یاد می‏گیرند که احساساتشان را افشا کنند، از ارزیابی و قضاوت یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جانبه نسبت به دیگران و از حالت دفاعی در برابر فرد مقابل خود بکاهند. این مهارت باعث افزایش همدلی و تقویت رابطه بین‏فردی و در نتیجه افزایش صمیمیت و تفاهم زناشویی می‏شود.

بخشودگی بعد عاطفی روابط زوجین را هدف قرار می‏دهد. بنابراین، فراهم کردن فضا و شرایطی که بدون هیچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ تهدیدی و با همراهی توجه مثبت غیر مشروط زمینه را برای بیان احساسات فروخورده، خشم و رنجش فرد از زوج خود فراهم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند، می‏تواند زمینه را برای ایجاد فضای مناسب و گذشت در برابر قصور همسر خود فراهم کند. براین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اساس، انرژی و نیرویی که در گذشته صرف آزردگی، دشمنی و کینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توزی می‏شد، آزاد می‏شود. از این طریق افراد به این نتیجه می‏رسند که انتقام و کینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توزی بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فایده است و این مرحله آغاز ترمیم روابط مخدوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده است.

در طول روند درمان افراد این توانایی را به‌دست می‏آورند تا نقش خود را در خراب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن روابط بین‏فردی با همسر بازبینی کنند، از توجه صرف و یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جانبه نسبت به خطاهای دیگران به درون خود هدایت شوند و از این طریق به خود‏شناسی بیشتر برسند. در طی مراحل درمان، افراد یاد می‏گیرند که افکار مطلق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرایانه خود را کنار بگذارند و به بررسی رفتار و درک نقش و مسئولیت خود بپردازند. آنها یاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند که نگاه مطلق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرایانه و ایده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آل به خود و همسر را از واقعیت زندگی دور می‏کند. در طی دوره درمان به آنها تأکید ‏می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود که خود را مبرا و پاک از هر نوع خطایی تصور نکنند و بدانند که هر فرد عیوب پنهان و آشکاری دارد هرچند مکانیزم‏های توجیهی او را غافل می‏کند؛ فرد آگاه می‏شود که خود و همسرش مانند همه انسان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها مشکلات و نقاط منفی دارند و این امری عادی است. مهم این است که انسان به اشتباهات خود پی ببرد و درصدد رفع و جبران آنها برآید؛ درعین‌حال این نکته را بپذیرد که برای دیگران نیز امکان خطا وجود دارد. با این آگاهی، فرد می‏تواند به دنیای پدیداری فرد مقابل خود وارد شود و او را بهتر درک کند. در نتیجه انگیزش، افکار، احساسات و رفتار او نسبت به فرد مقابل تغییر می‏کند و می‏تواند خطاهای طرف مقابل را ببخشد و در نتیجه صمیمیت افزایش می‏یابد. رویکرد روان‏شناختی ـ رفتاری مبتنی بر تعالیم اسلامی با ایجاد دیدی مثبت نسبت به وقایع و رویداد‏های زندگی می‏تواند انرژی لازم را برای مقابله با دشواری‏های زندگی در رابطه زناشویی را فراهم کند و نقش مؤثری در ایجاد صمیمیت و رابطه عاطفی مطلوب بین زوجین داشته باشد.

[1]. Peilage, S. B., Luteinjin, F., & Arrnidell, W.  A.

[2]. Conroy, A. A., McGrath N., Van Rooyen, H., Hoseggod  Johnson, M. O., & Friz, K.

[3]. Bagarozi, D. A.

[4]. Intimacy

[5]. Patterson, M. L.

[6]. Bogarozzi, D. A.

[7]. Cordova, J. V., & Warren, L. Z.

[8]. Patrick, S., Sells, J. N., Giordano, F. G., & Tollerud, T. R.

[9]. Volgston, H., Vanberg, S., Ekselius, A., Lundkvist, O., & Sundstom, p.

[10]. Visser, M.  & et al

[11]. Worthington, E. L. Jr., & Wade, N. G.

[12]. Fife, S. T., Weeks, G. R., & Stellberg‐Filbert, J.

[13]. Da Fonseca, P. N., de jesus Lopes, B., & DA Silva Gusmao

[14]. Boiss, k., Bergeron, S., Rosen,.R., & McDuff, P.

[15]. Constant, E., Vallet, F., Nandrino, J. L., & Christophen, V.

[16]. Kato, T.

[17]. Orth, U., Berking, M., Walker, N., & Meier, L. L.

[18]. Cabeza de Baca, T., Epel, E. S., & Robles, T. E.

[19]. Epel, E. S.

[20]. Robles, T. T.

[21]. Halford, w. k.

[22]. Halford, W. K., & Bodenmann, G.

[23]. Flores, M. J.

[24]. Richards, P. S., & Bergin, A. S.

مراجع

  1. قرآن کریم (1380). مترجم: فولادوند، محمدمهدی. قم: چاپخانه بزرگ قرآن کریم.
    1. احتشام‏زاده، پروین.، احدی، حسن.، عنایتی، میرصلاح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الدین.، و حیدری، علیرضا (1389). ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای سنجش بخشایش‏گری میان‏فردی. نشریه روانپزشکی و روان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی بالینی ایران، 4(6)، 443-455.
    2. احمدی، خدابخش (1386). نقش اعتقادات دینی در آسیب‏شناسی فرهنگی خانواده. نشریه علوم رفتاری، 1(1)، 7-15.
    3. اسماعیلوند، نسا.، و حسنوند، بنفشه (1393). ارتباط بین دانش جنسی و بخشودگی زناشویی با سلامت روانی زنان متأهل. نشریه آموزش بهداشت و ارتقا سلامت ایران،2(4)، 270- 280.
    4. امانی، احمد.، سهرابی، احمد.، باقری، لیلا.، و نصیری، غفار (1396). اثربخشی مشاوره گروهی آدلری بر بی‏آلایشی و بخشایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری میان‏فردی زوجین. نشریه مشاوره و روان‏درمانی خانواده، 1(7)، 45- 64.
    5. بیگی، علی.، محمدی‏فر، محمدعلی.، نجفی، محمود.، و رضایی، علی‏محمد (1394). رابطه معنویت و بخشودگی با انجام و سازگاری خانوادگی در جانبازان. نشریه طب جانباز، 1(8)، 33- 39.
    6. خجسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مهر، رضا.، احمدی فزلوچه، احمد.، و سودانی، منصور (1394). اثربخشی مشاوره زناشویی تلفیقی کوتاه‌مدت بر صمیمیت عاطفی و کیفیت زندگی زناشویی. نشریه روان‏شناسی معاصر، 2(10)، 29- 40. 
    7. دانش، عصمت (1383). تأثیر خودشناسی بر افزایش میزان سازگاری زناشویی. نشریه پژوهش‏های مشاوره، 11(3)،  8-30.
    8. روحانی، عباس.، و معنوی‏پور، داود (1387). رابطه عمل به باورهای دینی با شادکامی و رضایت زناشویی. نشریه دانش و پژوهش در روان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی کاربردی، 35 و 36 (10)، 189- 206.
    9. زاهد بابلان، عادل.، حسینی شورابه، مریم.، پیری کامرانی، مرضیه.، و دهقان، فاطمه (1394). مقایسه رضایت زناشویی، تعارض زناشویی و بخشش در زوج‏های عادی و در حال طلاق. نشریه آسیب‏شناسی مشاوره و غنی‏سازی خانواده، 2(1)، 74- 84.

    10.سالاری‏فر، محمدرضا (1393). طراحی زوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درمانی شناختی-رفتاری مبتنی بر اصول اسلامی و مقایسه کارآمدی آن با زوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درمانی شناختی-رفتاری توسعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافته در افزایش رضایت زناشویی زوج‏ها. پایانامه دکتری روان‏شناسی. پژوهشگاه حوزه دانشگاه. قم.

    11.سالاری‏فر، محمدرضا (1395). زوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌درمانی با روی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آورد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    12. سالاری‌فر، محمدرضا.، یونسی، سید جلال.، شریفی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نیا، محمدحسین.، و حسن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آبادی، حمیدرضا (1395). مقایسه کارآمدی مداخلات اسلامی و درمان شناختی-رفتاری توسعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافته در افزایش رضایت زناشویی زوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها. نشریه روان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی و دین، 1(9)، 27- 50. 

    13.غفوری، سمانه.، مشهدی، علی.، و حسن‏آبادی، حسین (1392). اثربخشی روان‏درمانی معنوی مبتنی بر بخشودگی بر افزایش رضایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مندی زناشویی و کاهش تعارضات زوجین شهر مشهد. نشریه اصول بهداشت روانی، 57(11)، 406- 418.

    14.کاظمیان مقدم، کبری.، مهرابی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زاده هنرمند، مهناز.، کیامنش، علیرضا.، و حسینیان، سیمین (1395). نقش تمایزیافتگی، معنایافتگی زندگی و بخشودگی در پیش‏بینی رضایت زناشویی. نشریه روان‏شناسی خانواده، 2(3)، 71- 82.

    15.مجلسی، محمدباقر (1983). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفا.

    1. Bagarozzi, M. (2013). Enhancing Intimacy in Marriage: A Clinician Giude. NewYork: Routledge.
    2. Bogarozzi, D. A. (2001). Enhancing intimacy in marriage. Banner Rouledye: Tylor & forancis.
    3. Boiss, k., Bergeron, S., Rosen,.R., & McDuff, P. (2013). Catherine sexual and relationship intimacy among women with provoked Vestibulodynia and their partners: Association with sexual satisfaction, sexual function, and pain self-Efficacy. The Journal of sexual medicine, 10(8), 2024- 2035.
    4. Cabeza de Baca, T., Epel, E. S., & Robles, T. E. (2017). Sexual intimacy in couples is associated with Longer telomere length. Psychoneuroendocrinology, 81, 46- 51.
    5. Conroy, A. A., McGrath N., Van Rooyen, H., Hoseggod  Johnson, M. O., & Friz, K. (2016). Power and the association with relationship quality in South A frican couples: Implications for HIV/AIDS interventions. Social Science & Medicine, 153, 1- 11.
    6. Constant, E., Vallet, F., Nandrino, J. L., & Christophen, V. (2016). Personal assessment of intimacy in relationships: Validity and measurement invariance across gender. Revue Europeenne de Psychologie appliquee/ European Review of applied. Psychology, 66(3),109- 116.
    7. Cordova, J. V., & Warren, L. Z. (2005). Emotoinal Skillfulness In Marriage: Intimacy AS A Mediator of The Relationship Between Emotoinal Skillfulness And Marital Satisfaction. Journal of Social and clinical Psychology, 24, 218- 235.
    8. Da Fonseca, P. N., de jesus Lopes, B., & DA Silva Gusmao (2017). material forgiveness: An explanation based on human values. Temas Em Psicologia, 25(4), 1927- 1940.
    9. Fife, S. T., Weeks, G. R., & Stellberg‐Filbert, J. (2014). Facilitating forgiveness in the treatment of infidelity: An interpersonal model. Journal of Family Therapy, 35(4), 343- 367.‏
    10. Flores, M. J. (2008). Marital conflict and marital satisfaction among Latina mothers: A Comparison of participants in an early intervention program and non-participants (Doctoral dissertation. University of North Texas. Available from http://citeseerx.ist.psu.edu/message /downloadsexceeded.html
    11. Halford, w. k. (2003). Best practice in couple relationship education. Journal of Marital and Family Therapy, 29(3), 385- 406
    12. Halford, W. K., & Bodenmann, G. (2013), Effects of relationship education on maintenance of couple relationship. Clinical Psychology review, 33(4), 512- 525
    13. Kato, T. (2016). Effects of partner forgiveness on romantic break-ups in dating relationships: A longitudinal study. Personality and individual differences, 95, 185- 189.
    14. Orth, U., Berking, M., Walker, N., & Meier, L. L. (2008). Forgiveness and psychological adjustment following interpersonal transgressions: A longitudinal analysis. Journal of Research in Personality, 42(2), 365- 385.‏
    15. Patrick, S., Sells, J. N., Giordano, F. G., & Tollerud, T. R. (2007). Intimacy, differentiation, and personality variables as predictors of marital satisfaction. The family journal, 15(4), 359- 367.‏
    16. Patterson, M. L. (1984). Intimacy, social control, and nonverbal involvement: A functional approach. New York: Academic Press.
    17. Pielage, S. B., Luteijn, F., & Arrindell, W. A. (2005). Adult attachment, intimacy and psychological distress in a clinical and community sample. Clinical Psychology & Psychotherapy: An International Journal of Theory & Practice, 12(6), 455- 464.‏
    18. Richards, P. S., & Bergin, A. S. (2000). Hand book of Psychology and religious Diversity. Washington DC: A P A.
    19. Visser, M., Finkenauer, C., Schoemaker, K., Kluwer, E., van der Rijken, R., van Lawick, J., & Lamers-Winkelman, F. (2017). I’ll never forgive you: High conflict divorce, social network, and co-parenting conflicts. Journal of child and family studies, 26(11), 3055- 3066.‏
    20. Volgston, H., Vanberg, S., Ekselius, A., Lundkvist, O., & Sundstom, p. (2010). Rsk factor for psychiatric disorder infertile women and men undergoing in vitro fertilization treatment. Fertile Sterile, 93(4),1088- 1099.
    21. Worthington, E. L. Jr., & Wade, N. G. (1999). The social psychology of forgiveness and forgiveness and the implication for clinical practice. Journal of Social and Clinical Psychology, 18 (4), 385- 418.
پژوهشنامه اسلامی زنان‌ و‌ خانواده
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 18
فروردین 1399
صفحه 187-204

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار