بررسی نقش زنان در احیای تمدن اسلامی در حوزه فرهنگی-اجتماعی عصر بویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمین، خمین، ایران.

2 استادیار گروه معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و احد خمین، خمین. ایران.(نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران.

10.52547/iswf.8.4.161

چکیده

 
حضور زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی عامل مؤثری در توسعه نفوذ شعائر و احکام اسلامی  و مدیریت فرهنگی و اجتماعی عصر آل بویه در ایران است. این حضور و نقش آفرینی در ابعاد مختلف تمدن اسلامی- شیعی و نتایج آن  با ویژگی‌های منحصربه‌فردی همراه بوده است. پژوهش حاضر به‌روش توصیفی-تحلیلی و با هدف بررسی نقش زنان در احیای تحولات تمدن اسلامی- شیعی عصر آل بویه انجام شد.  بدین منظور منابع مربوطه اعم از مقالات، کتب و منابع تاریخی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. با بررسی‌های انجام شده، پژوهشی که موضوع مطالعه حاضر در آن بررسی شده باشد، یافت نشد. نتایج  نشان داد که زنان شیعی تحت تعالیم اهل بیت(ع) و بزرگان امامیه به‌ویژه با عنایت به ویژگی تعلیمی-  تبلیغی آموزه‌های شیعی در مراکز علمی، اجتماعات، مساجد و کانون‌های خانوادگی، نقش مهمی را در تحولات تمدن اسلامی این دوران ایفا کردند، چنان‌که جامعه از توانمندی‌های ایشان به‌ویژه در عرصه علمی- فرهنگی و برای تقویت هویت شیعی، توسعه نشر معارف دینی، نهادینه کردن فرهنگ اسلامی-شیعی و دگرگونی‌های مختلف جامعه آن عصر بهره گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation into Women's Role in the Revival of Islamic Civilization in the Cultural-Social Field of Buyid Dynasty's Era

نویسندگان [English]

  • Jamileh Mizakhani 1
  • Hussein Khosravi 2
  • Sohrab Eslami 3
1 Ph.D. Student in History, Islamic Azad University, Khomein Branch, Khomein, Iran,
2 Assistant Professor, Department of Knowledge, Faculty Member of Islamic Azad University, Khomein Branch, Khomein, Iran, (Corresponding Author)
3 Assistant Professor, Department of Knowledge, Faculty Member of Islamic Azad University, Arak Branch, Arak, Iran,
چکیده [English]

The presence of women in different social areas was an effective factor in developing the penetration of Islamic rituals and rules and the cultural-social management of Buyid Dynasty's era in Iran. This presence in different aspects of Islamic-Shiite civilization and its results were accompanied by unique characteristics. This descriptive-analytical study aimed to investigate women's role in the revival of changes of Islamic-Shiite civilization in Buyid Dynasty's era; thus, the related sources, including articles, books, and historical sources, were reviewed, and it was determined that there was no research examining the subject of this study. The results of this study indicated that Shiite women, who had been being educated by Ahl al-Bayt's teachings and great Imamieh people, especially concerning the educational-promotional characteristic of Shiite teachings in scientific centers, communities, mosques, and family centers, played an important role in the changes of Islamic civilization in that era; as the society took advantage of women's abilities particularly in scientific-cultural field and for improving Shiite identity, expanding religious knowledge, institutionalizing Islamic-Shiite culture, and different changes of that era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Buyid Dynasty
  • women in Buyid Dynasty's era
  • Islamic civilization
  • cultural-social changes

1. ابراهیم‌‌نژاد، محمدرضا.، و پورعباس، محمد (1396). واکاوی مفهوم تمدن نوین اسلامی با رویکرد معناشناختی. نشریه تمدن‌‌های نوین اسلامی، 1(1)، 13- 59.

2. ابن‌اثیر، عزالدین (1967). الکامل فی التاریخ. مترجم: آژیر، حمیدرضا. بیروت: دارالکتاب العربی. تهران: اساطیر.

3. ابن‌اسفندیار، محمدبن‌حسن (1389). تاریخ طبرستان. مصحح: اقبال، عباس. تهران: اس‍اطی‍ر‏.

4. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1359). مقدمهترجمه محمدپروینگنابادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

5. ابن‌‌خلکان، ابی‌‌عباس شمس‌‌الدین احمدبن محمدبن ابی‌‌بکر (‎۱۳۹۱). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان. محقق: احسان عباس. قم: انتشارات شریف الرضی.

6. ابن‌‌شعبه حرانی، حسن‌‌بن علی‌بن حسین (۱۳۶۳). تحف العقول عن آل الرسول (ص). قم: جامعه مدرسین.

7. ابن‌طاووس، علی‌‌بن موسی (۱۳۶۸). فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم. قم: نشر منشورات الراضی.

8. ابن‌طاووس، علی‌‌بن موسی (1417هـ.ق). کشف المحجه. محقق: محمد حسون. قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی‏،

9. ابن‌مسکویه، ابوعلی (1379). تجارب الامم. محقق: امامی، ابوالقاسم. تهران: سروش.

10. ابوالفرج اصفهانی، علی‌‌بن حسین (1374). الأغانی. مترجم: مشایخ فریدنی، محمدحسین. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

11. آریان‌‌پور، امیرحسین (1388). زمینه جامعه‌‌شناسی. تهران: انتشارات گستره.

12. آشوری، داریوش (1380 ). دانشنامهسیاسی. تهران: مروارید.

13. انصاری‌‌پور، صادق (1394). مظلومیت شیعه در عصر عباسیان، مجمع جهانی شیعه‌‌شناسی. محقق: ابراهیمی، علیرضا. قم: دارالتهذیب.

14. براهنی، رضا (1360). تکمله‌‌ای بر تاریخ مذکر. نشریه آرش، 7(5)، 96-100.

15. بیانی، شیرین (۱۳۸۶). جایگاه زن در دستگاه خلافت عباسی و نقش ایرانیان در این جایگاه. نشریه هستی، (3)۲۸ و ۲۹، 17-21.

17. بیهقی، ظهیرالدین ابوالحسن علی ابوالقاسم زید (۱۳۵۸). دره الاخبار و لمعه الانوار. مصحح: محمد شفیع. تهران: لاهور.

18. ترکمنی‌‌آذر، پروین (1384). حاکمان زن شیعه مذهب در تاریخ ایران (سیده خاتون، ترکان خاتون، جان‌‌بیگم خاتون). نشریه بانوان شیعه، 6 و 7، 49- 66.

19. جان‌‌احمدی، فاطمه (۱۳۹۴). میزگرد تخصصی آیینه‌‌وند، زن، معرفت تاریخی. تهران: منتشر نشده.

20. جعفری، مرضیه.، و محمدی، رضا (1397). نقش تاشی‌‌خاتون در توسعه حرم حضرت احمدبن موسی شاه‌چراغ (ع). نشریه علمی-تخصصی رهیافت فرهنگ دینی، 1(1)،80-90.

21. حسن‌‌زاده، عبدالله.، و میرعلی، سمیه (1394). نگاهی به نقش سه زن در تاریخ بیهقی. نشریهمطالعاتانتقادیادبیاتدانشگاهگلستان، 6(2)، 97- 114.

22. خطیب بغدادی، احمدبن‌علی (۱۴۲۱هـ.ق). تاریخ بغداد. بیروت: دارالکتب العلمیه.

23. رمضان نرگسی، رضا (1382). تأثیر مکتب تشیع و زن ایرانی. نشریه معرفت، 67، 21- 29.

24. روح‌‌الامینی، محمود (1394). زمینهفرهنگ‌‌شناسی.تهران: عطار.

25. ریاحی، محمدحسین (1385). نقش بانوان شیعه اصفهان در فرهنگ و تمدن ایران و اسلام. نشریه زن مسلمان، 10، 197-236.

26. زهانی معصومه.، و حسن‌زاده، مهدی (۱۳۹۳). بررسی تطبیقی جایگاه زن و ازدواج در دین زرتشتی و فقه امامیه. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد.

28. سبحانی، جعفر (1418هـ.ق). موسوعه طبقات الفقها. قم: مؤسسه الامام الصادق (ع).

29. سجادی، صادق (1367). آل‌‌بویه، دایره‌‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: انتشارات دایره‌‌المعارف بزرگ اسلامی.

30. سعیدیان جزی، مریم (1396). تحلیل و بررسی نقش اجتماعی زنان شیعی و پیامدهای آن در سده نخستین عصر غیبت. نشریه زن و جامعه، 1(8)، 119- 142.

31. سمعانی، ابوسعد عبدالکریم (1395). التحبیر فی معجم الکبیر. محقق: ناجی سالم، منیره. بغداد: ریاسه دیوان الاوقاف.

32. سید مرتضی (1405هـ.ق). رسائل الشریف المرتضی. محقق: رجایی، سید مهدی. قم: دارالقرآن الکریم.

33. سیف‌‌الله، نحوی (1381). آل‌‌بویه حامیان فرهنگ تشیع. قم: سازمان تبلیغات اسلامی.  

35. شبانکاره‌ای، محمدبن علی (۱۳۸۱). مجمع‌الانساب. تهران: بی‌نا.

36. شریفی، لیلا (1389). بررسی اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آل‌‌بویه شاخه جبال. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.

37. شیخ طوسی، ابوجعفر محمد‌بن حسن‌بن علی (1415هـ.ق). رجال الطوسی. محقق: قیومی اصفهانی، جواد. قم: انتشارات اسلامی.

38. صدرحاج سیدجوادی، احمد (1383). دایره‌‌المعارف تشیع. تهران: انتشارات حکمت.

40. طبری، محمدابن جریر (1363). تاریخ طبری. مترجم: پاینده، ابوالقاسم. تهران: انتشارات اساطیر.

41. طبرسی، حسین‌ا‌‌بن محمدتقی (1420هـ.ق). خاتمه مستدرک الوسائل. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).

42. عزیزی، حسین (1394). جایگاه علمی زنان در تاریخ‌‌نگاری مسلمین. نشریه پژوهش‌‌هایتاریخی، 1(51)،  85- 102.

43. عمادزاده، حسین (1375). تاریخ مفصل اسلام. تهران: انتشارات اسلام.

45. فقیهی، علی‌‌اصغر (۱۳۹۰). تاریخ آل‌‌بویه. تهران: سمت.

46. قفطی، علی‌‌ابن یوسف (۱۳۷۱ ). تاریخ الحکما یا اخبار العلما. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

48. قیومی اصفهانی، جواد (1394). صحیفه المهدی (عج). قم: جامعه اسلامی مدرسین حوزه علمیه.

49. کرمی قهی، محمدتقی (1386). جستارینظریدربابتمدن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

50. کاهن، کلود (1383). مقاله آل‌‌بویه. مترجم: بحسرانی، علی. نشریه رشد آموزش، 15(5)، 24 – 29.

51. لانگه، سارا (1372). معیارهاییبرایتواناسازیزنان. تهران: روشنگران.

52. لوکاس، هنری (1382). تاریختمدن. مترجم: آذرنگ، عبدالحسین. تهران: مؤسسه کیهان.

53. مجلسی، محمدباقر (1376). بحارالانوار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

54. مجمل التواریخ و القصص (بی‌‌تا). مصحح: بهار، ملک‌‌الشعرا. تهران: کلاله خاور.

55. مدرسی، محمدتقی (1379). اصول و پایه‌های تمدن اسلامی. مترجم: پارسا، محمدصادق. تهران: انتشارات محبان الحسین (ع).

56. مسکویه رازی، ابوعلی (1369). تجارب الامم. مترجم: امامی، ابوالقاسم. تهران: سروش.

57. مفتخری، حسین.، و سجادی، فریبرز (1391). مسجد و سیاست در عصر آل‌‌بویه. نشریه مطالعاتتاریخفرهنگی، 4(4)، 133- 158.

58. موسوی جاجرمی، سیدمرتضی (1387). نقش فقها و متکلمین قرن چهارم هجری در گسترش تشیع در ایران. نشریه پژوهش‌نامه تاریخ، 14(3)، 155- 200.

59. مؤمن، رقیه سادات.، و غروی نایینی، نهله (1395). تعالی علمی بانوان در پرتو سیره علوی. نشریه النهج، 1(15)، 19- 42.

60. میردامادی، مینا سادات (1395). جایگاه و نقش اجتماعی زنان در عصر آل‌‌بویه. پایان‌نامه سطح 3 تاریخ اسلام. مدرسه علمیه مجتهده امین. اصفهان.

61. میرزاقمی، ابوالقاسم‌‌بن محمدحسن (1371). جامع الشتات فی اجوبه‌‌المسائل. محقق: رضوی. تهران: کیهان.

62. نحوی، سیف‌‌الله (1381). آل‌‌بویه حامیان فرهنگ تشیع. قم: سازمان تبلیغات اسلامی.

63. نوری، میرزاحسین (۱۴۰۸هـ.ق). مستدرک الوسائل. قم: آل‌بیت (ع).

64. هربرت، بوسه (1390). ایران در عصر آل‌بویه. مترجم: انوشه، حسن. تهران: انتشارات امیرکبیر.

65. وطن‌‌خواه، قدریه (1394). بررسی وضع علوم و آموزش در بغداد روزگار آل‌‌بویه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه خوارزمی. تهران.