حکمیت و نهاد داوری در حل تعارض بین زوجین مقایسه تطبیقی در فقه امامیه (با تأکید بر ادله مبتنی بر وحی) و حقوق موضوعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مطالعات زنان، گرایش حقوق زن در اسلام، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 استادیار فلسفه، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌‌آباد، نجف‌‌آباد، ایران.

3 استادیار فقه و حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

10.52547/iswf.8.4.207

چکیده

«حکمیت» شیوه‌ای خاص از داوری در قرآن کریم است که در موارد اختلاف و نشوز طرفینی زوجین عمل به این راهکار وحیانی ‌می‌تواند به اصلاح ذات البین منتهی شود. این پژوهش کیفی با روش توصیفی – تحلیلی، از مجموعه ادله کتاب و سنت، حکمیت و داوری مطرح شده در  قرآن کریم را به عنوان یک الگوی اسلامی برای رفع تنازع میان زوجین بررسی کرده و سپس با مقایسه­ بین این راه حل قرآنی و آنچه بر اساس قانون جدید حمایت خانواده در دادگاه‌ها در حال اجراست، در صدد نشان‌ دادن عدم انطباق برخی روشهای معمول فعلی با الگوی قرآنی آن بر آمده است. علی رغم تلاش­های قابل ستایش قانونگذار در سال­های اخیر، همچنان آمار بالای طلاق در جامعه به دلیل عدم بازدارندگی کافی روش­های موجود، حاکی از وجود نقایصی در راه­کارهای ارائه شده است که بخشی از آن­ها به خاطر عدم اجرای صحیح دستورات دین در این عرصه از جمله موضوع حکمیت می­باشد که بایستی با تطبیق بیش از پیش شرع و قانون و بکارگیری روش­های پیشگیرانه اولیه به موازات اقدامات درمانی در سیر رویه قضایی، برای رفع این اشکالات قدم برداشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Arbitration in Resolving Conflict between Couples: A Comparative Comparison in Imamieh Jurisprudence (with an Emphasis on Revelation-Based Evidence) and Positive Law

نویسندگان [English]

  • Zahra Golzari 1
  • Rahmatollah Shariati 2
  • Elham Shariati 3
  • Seyedeh Faezeh Safdarzadeh 1
1 (M.A. in Women's Studies in the Field of Women's Rights in Islam, Alzahra University, Tehran, Iran,
2 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Law, Theology, and Islamic Knowledge, Islamic Azad University, Najafabad Branch, Najafabad, Isfahan, Iran,
3 Assistant Professor of Jurisprudence and Private Law, Department of Law, Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University, Tehran, Iran, (Corresponding Author)
چکیده [English]

"Arbitration" is a special way of judgment from the view of the Holy Quran that in the cases of disobedience and disagreement between the couples, following this revelatory strategy can lead to the modification of them. This descriptive-analytical study first has examined arbitration and judgment presented in the Holy Quran as an Islamic pattern for removing conflict between couples using a set of evidence of Quran and tradition, and then has tried to show the incompatibility of some current methods with Quranic pattern by comparing Quranic solution and what is being done in courts based on the New Act of Family Support. According to the results, despite the admirable efforts of the legislator in recent years, the high rate of divorce in Iran due to the insufficient deterrence of current methods, indicates that there are shortcomings in the proposed solutions, some of which are because of improper implementation of religious orders in this area, including the issue of arbitration. It is necessary to take steps to eliminate these problems by adapting Sharia to laws more than before and applying basic preventive methods, along with medical practices in the flow of the judicial procedure.

کلیدواژه‌ها [English]

  • arbitration
  • judgment
  • division
  • disobedience
  • couples
  • family
  • judges
  1. قرآن کریم (۱۳۸۲). فولادوند، محمد مهدی. قم: کتابخانه بزرگ قرآن کریم.

    1. ابن‌اثیر، مجدالدین (بی‌‌تا). النهایه فی غریب الحدیث والاثر. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    2. ابن‌براج، قاضى عبدالعزیز ‌(1406هـ.ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    3. ابن‌فارس، ابوالحسین (1404هـ.ق). معجم مقائیس اللغه.‌ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه.
    4. ابن‌کثیر، اسماعیل (بی‌‌تا). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    5. ابن‌‌‌منظور، محمد ‌‌(۱۴۱۴هـ.ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر للطباعه.
    6. اصفهانی، سیدابوالحسن (1393). وسیله النجاه (المحشی بفتاوی الگلپایگانی). قم: مطبعه مهر استوار.
    7. انصارى، مرتضى (1415هـ.ق). کتاب النکاح. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.‌
    8. بهشتی، احمد (1385). خانواده در قرآن. قم: بوستان کتاب.
    9. پرتال معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان تهران:  tehranpishgiri.eadl.ir ، مشاهده شده در تاریخ 22/5/1398).
    10. جعفری لنگرودی، محمد‌جعفر (1372). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج‌ دانش.
    11. جعفری، عباس (1386). داوری در دعاوی خانوادگی، قوانین موضوعه و رویه قضایی. نشریه فقه و حقوق خانواده، 47، 95- 121.
    12. جوهرى، اسماعیل (1410هـ.ق). الصحاح- تاج‌‌اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دارالعلم للملایین.
    13. حائری طباطبایى، سیدعلى (1418‌هـ.ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
    14. حلى، ابن‌ادریس (1410هـ.ق).‌ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    15. حلى، حسن (1420هـ.ق). ‌‌تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الامامیه. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
    16. حلى، نجم‌‌الدین (1408هـ.ق). ‌شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    17. حمیرى، نشوان (1420هـ.ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌. بیروت: دارالفکر المعاصر.‌
    18. خدادادپور، منیره.، و جلالی، محمود (1393). واکاوی داوری در حل و فصل اختلافات خانوادگی با رویکردی به قانون حمایت خانواده مصوب 1391. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 64، 207- 240.
    19. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    20. راغب اصفهانى، حسین (1412هـ.ق). مفردات الفاظ القرآن. لبنان: دارالعلم.
    21. زبیدی، محب‌‌الدین ‌(1414‌هـ.ق). تاج العروس من جواهر القاموس.‌‌ بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
    22. سبحانى، جعفر (بی‌‌تا). ‌نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء. قم: بی‌‌نا.
    23. سبزوارى، سیدعبدالاعلى(1413هـ.ق). مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسسه المنار.
    24. سرخوش، جواد.، و دیبافر، سهیلا (1397). ماهیت داوری در دعوای طلاق. نشریه پژوهش حقوق خصوصی، 23، 116- 95.
    25. شبیرى زنجانى، سیدموسى (1419هـ.ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشى رأى‌پرداز‌.‌
    26. شریعتی، الهام.، و ولی‌حصاری، مرضیه (1396). حقوق جنسی زوجین در فقه و حقوق موضوعه. تهران: خرسندی.
    27. صافى گلپایگانى، لطف‌‌الله (1416هـ.ق). هدایه العباد.‌ قم: دارالقرآن الکریم.
    28. صدوق، محمد (1413هـ.ق).‌ من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    29. صفایی، سید حسین.، و امامی، اسدالله (1392). مختصر حقوق خانواده. تهران: میزان.
    30. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417هـ.ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    31. طبرسى، فضل (1380). تفسیر مجمع البیان. تهران: کتاب‌‌فروشی اسلامیه.
    32. طبرسى، فضل (1410هـ.ق). ‌المؤتلف من المختلف بین ائمه السلف. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
    33. طریحى، فخرالدین (1416هـ.ق). مجمع‌‌البحرین. تهران: کتاب‌‌فروشى مرتضوى.‌
    34. طوسى، ابوجعفر (1387). المبسوط فی فقه الامامیه.‌ تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
    35. طوسى، ابوجعفر (1407هـ.ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    36. طوسى، ابوجعفر (1407هـ.ق).‌ ‌فقه استدلالى تطبیقى.‌ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    37. عاملى، حر (1409هـ.ق). تفصیل وسائل الشیعه الى تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
    38. عاملى، یاسین (1413هـ.ق). الاصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العملیه. بیروت: دارالبلاغه للطباعه و النشر و التوزیع.‌
    39. عاملی، زین‌‌الدین (1413هـ.ق). مسالک الافهام الى تنقیح شرائع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
    40. عمید زنجانى، عباسعلى (‌‌1421هـ.ق). فقه سیاسى. تهران: امیر کبیر.
    41. فاضل، جواد (بی‌‌تا). مسالک الافهام الى آیات الأحکام. بی‌‌جا: بی‌‌نا.
    42. فراهیدى، خلیل (1410هـ.ق). العین.‌‌ قم: نشر هجرت.
    43. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مشاهده شده در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/97937
    44. قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق. مشاهده شده در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/97937
    45. قانون آیین دادرسی دادگاه‌‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی. مشاهده شده در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/97937
    46. قانون حمایت خانواده. مشاهده شده در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/97937
    47. قانون مدنی. مشاهده شده در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/97937
    48. قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌‌هایی از قرآن.
    49. کلینى، محمد (1407هـ.ق). ‌‌الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    50. مدنی، جلال‌‌الدین (1372). آیین دادرسی مدنی. تهران: گنج دانش.
    51. مشکینى، میرزاعلى (بی‌‌تا). مصطلحات الفقه.‌ بی‌‌جا: بی‌‌نا.
    52. مطهری، مرتضی (بی‌‌تا). فقه و حقوق (مجموعه آثار). بی‌‌جا: بی‌‌نا.
    53. منتظرى نجف‌آبادى، حسینعلى (1409هـ.ق). مبانى فقهى حکومت اسلامى. قم: مؤسسه کیهان.
    54. موسوی خمینى، سیدروح‌‌اللّه (1424هـ.ق). ‌توضیح المسائل. ‌قم: انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    55. موسوی خمینى، سید روح‌‌اللّه (1425هـ.ق). تحریرالوسیله. مترجم: ‌اسلامى، علی. ‌قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    56. نجفى، محمدحسن (‌1404هـ.ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    57. هدایت‌‌نیا، فرج‌‌الله (1384). داوری اجباری در دعاوی خانوادگی. نشریه حقوق اسلامی، 7، 105- 132.
    58. هدایت‌‌نیا، فرج‌‌الله (1384). نقد داوری در دعاوی خانوادگی، از مقررات تا اجرا. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 27، 112- 76.