تحکیم خانواده از منظر اسلام در فرایند جهانی شدن، چالش‌ها و راهکارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روان‌شناسی، عضو هیئت جامعة‌المصطفی العالمیه، گروه روان‌شناسی، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی، قم، ایران.

2 دانشجوی دکتری روان‌‌شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم، ایران. (نویسنده مسئول)

10.52547/iswf.8.4.39

چکیده

جهانی‌شدن فرآیندی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است که بر وجوه گوناگون زندگی تأثیرگذار است. پژوهش حاضر با روش فراتحیل، تأثیر جهانی‌شدن بر نهاد خانواده را در ابعاد ساختاری، فرهنگی و تربیتی بررسی نموده است تا از این منظر مهمترین چالش­های فرآیند جهانی‌شدن بر تحکیم خانواده را شناسایی نماید. بدین منظور در گام نخست، مقالات و پایان‌نامه­های انجام شده از سال 1388- 1398 که در مجموع 15 اثر با بیشترین ارتباط موضوعی بودند، انتخاب و با روش فراتحلیل بررسی شدند. در گام دوم، با روش توصیفی-تحلیلی راهکارهای برون‌رفت از این چالش‌ها براساس آموزه­های اسلامی تبیین شد. نتایج نشان داد که جهانی‌شدن نه تنها کارکردهای خانواده بلکه اصل و تمامیت آن را به چالش کشیده است که برخی از آنها عبارتند از: روند نزولی کیفیت روابط، فرد­گرایی، مصرف­گرایی، تضعیف فرهنگ بومی، تضعیف انسجام و وحدت خانواده، نسبیت‌گرایی در ارزش­های انسانی و خانوادگی، گسترش نگرش و ارزش­های مجازی، آزادی جنسی، بی‌بند‌وباری، تنزل جایگاه انسانی زنان، اختلال در جامعه­پذیری و فرایند تربیت فرزندان. راهکارهای کاهش آثار نامطلوب جهانی‌شدن بر تحکیم خانواده نیز عبارتند از: تقویت باورهای دینی در خانواده، آگاهی‌بخشی خانواده­ها، تأکید بر استمرار و حفظ خانواده طبیعی، تحکیم روابط خویشاوندی، رعایت مرزهای رفتاری و عاطفی درون و بیرون خانواده، مدیریت استفاده از رسانه‌ها در خانواده، تقویت ارزش­های بومی و دینی خانواده، ارتقای مهارت­های فرزندپروری در خانواده، تقویت عفاف و خویشتن‌داری در جامعه و ارتقای عزت‌نفس فردی و ملی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Strengthening the family from the perspective of Islam in the process of globalization, challenges and solutions

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Sharifi Zarchi 1
  • Seyedeh Zeinab Rezvani 2
1 Assistant Professor of Psychology, Faculty Member of Al-Mustafa International University, Department of Psychology, Bent al-Hoda University, Qom, Iran,
2 Ph.D. Student in Educational Psychology, Islamic Azad University, Qom Branch, Qom, Iran, (Corresponding Author)
چکیده [English]

The globalization is an economic, political, and cultural process that affects different aspects of life. This research based on the meta-analysis methodology has examined the effect of globalization on family in terms of structural, cultural, and educational aspects to identify the most important challenges of globalization process in strengthening family; thus, in the first step, totally 15 works with the most relevance from the articles and theses done between 1388 and 1398 were selected and reviewed by the meta-analysis methodology. In the second step, the solutions of these challenges based on Islamic teachings were explained by a descriptive-analytical method. The results showed that globalization has challenged not only the family functions but also its principle and totality, some of which are: the declining trend in the quality of relationships, individualism, consumerism, weakening indigenous culture, weakening family cohesion and unity, relativism in human and family values, the development of virtual attitudes and values, sexual freedom, promiscuity, decreasing women's human status, the disruption of socialization and process of educating children. Strategies to reduce the unfavorable effects of globalization on strengthening family are also as follows: improving religious beliefs in family, raising family awareness, emphasizing the continuity and maintenance of natural family, strengthening relative relationships, observing behavioral and emotional boundaries within and outside family, managing the use of media in family, improving the indigenous and religious values of family, strengthening parenting skills in family, strengthening chastity and self-control in society, and raising individual and national self-esteem.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • globalization
  • strengthening family
  • globalization challenges

مراجع

  1. قرآن کریم (1396). مترجم: انصاریان، حسین. قم: انتشارات هادی مجد.

    نهج‌البلاغه (1379). جمع‌آوری: شریف الرضی، محمد بن حسین. مترجم: دشتی، محمد. قم: ایران.

    1. ابن بابویه، محمدبن علی(1361). معانی الاخبار. قم: جامعه مدرسین دفتر تبلیغات اسلامی.
    2. اشرفی، زهرا.، قیومی، عباسعلی.، و عامری شهرابی، محسن (1398). بررسی تأثیر جهانی‌شدن فرهنگی در ایجاد تغییرات ساختاری و کارکردی نهاد خانواده (مطالعه موردی: زنان شاغل در شهرداری منطقه 7 تهران). نشریه بین‌المللی پژوهش ملل، 42، 108- 123.
    3. پسندیده، عباس (1391). رضایت زناشویی. قم: دارالحدیث.
    4. تافلر، آلوین (1370). موج سوم. مترجم: خوارزمی، شهین‌دخت. تهران: نشر نو.
    5. تافلر، آلوین (1374). شوک آینده. مترجم: کامرانی، حشمت‌الله. تهران: نشر سیمرغ.
    6. ترنر، برایان اس (1381). مترجم: بختیاری، محمدعزیز. نشریه معرفت، 34، 19- 25.
    7. تنهایی، حسین.، و شکربیگی، عالیه (1387). جهانی شدن، تجددگرایی و خانواده در ایران(گذار یا فروپاشی). نشریه جامعه شناسی دانشگاه آزاد آشتیان، 10، 34- 55.
    8. جراهی، اکرم (1394). جهانی‌شدن فرهنگ و چالش‌‌های فراروی خانواده و زنان در ایران. نشریه چالش‌های جهان، 1، 92- 122.
    9. جلیلی، عباس.، و ارجمندی، مونس (1394). بررسی نقش دین در هویت انسان. کنگره بین‌المللی تفکر و پژوهش دینی، دوره 2. http://www.confir.ir/fa.
    10. جمعی از نویسندگان (1388). فلسفه اخلاق با تکیه بر مباحث تربیتی. قم: نشر معارف.
    11. جهانیان، رمضان (1389). نظریه جهانی‌شدن و نقش آن در تعلیم و تربیت. نشریه تخصصی علوم سیاسی، 13، 5- 24.
    12. حرانی، حسن‌‌بن علی (1363). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
    13. حرعاملی، محمدبن‌حسن (1416). وسائل الشیعه التحصیل المسائل الشیعه. قم: انتشارات مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
    14. حیدری، حسن (1398). مطالعه جامعه‌شناختی تأثیر جهانی‌شدن بر کارکردهای خانواده. نشریه فرهنگی- تربیتی زنان و خانواده، 1۴(74)، ۸۳- ۱۰۳.
    15. خنیفر، حسین.، و مسلم، ناهید (1396). روش‌‌‌های پژوهش کیفی. تهران: نگاه دانش.
    16. رابرتسون، رونالد (1380). جهانی‌شدن. مترجم: پولادی، کمال. تهران: نشر ثالث.
    17. زاهد زاهدانی، سید سعید.، و کاوه، مهدی (1396). آسیب‌شناسی تغییرات خانواده با تأکید بر نقش جهانی‌شدن. نشریه علمی- تخصصی، 2، 148- 176. www. Jcpa.ir
    18. زاهدی، فاطمه.، و حق‌شناس، سیدجعفر (1391). آسیب‌‌شناسی تهاجم فرهنگی بر کارکردهای خانواده. نشریه اسلامی زنان و خانواده، 12، 53- 92.
    19. سالاری‌فر، محمدرضا (1385). راه‌های تحکیم خانواده در فرآیند جهانی‌شدن. نشریه حورا، شماره 19، مشاهده شده در وبسایت http://ensani.ir.
    20. سبحانی‌نژاد، مهدی.، افشار، عبدالله.، و رضایی زارچی، رضا (1389). آسیب‌شناسی تربیت دینی در عصر جهانی‌شدن و راهکارهای تعامل پویا با آن. نشریه دانشور رفتار، 42(17)، 271- 293.
    21. سید باقری، سید کاظم (1383). تجدید فضای اجتماعی؛ نقد و نظرى در کتاب «نگاهی موشکافانه به جهانی شدن». نشریه پایگاه حوزه. مشاهده شده در پایگاه اطلاع رسانی علوم انسانی- اسلامی: http://ensani.ir/fa/article/journal-number
    22. سیف، علی‌اکبر (1368). روش‌های تغییر رفتار: روش‌های منفی کاستن رفتارهای نامطلوب. نشریه رشد معلم، 46، 26- 29.
    23. صف‌‌آرا، مریم.، و صفدرزاده، سیده فائزه (1396). جهانی‌شدن و اشاعه فرهنگ مصرفی غرب در سبک زندگی و تعلیم و تربیت در خانواده ایرانی. کنفرانس بین‌المللی فرهنگ آسیب‌شناسی روانی و تربیت. انجمن روان‌‌شناسی ایران. دانشگاه الزهرا.
    24. طاهرخانی، صادق.، و طاهرخانی، مرتضی (1393). عوامل مؤثر بر تربیت بر اساس آموزه‌های قرآن با مقایسه دیدگاه‌های چند فیلسوف غربی. همایش علمی- پژوهشی علوم تربیتی و روان‌شناسی؛ آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی ایران. تهران.
    25. طنازی، ندا (1391). تأثیر جهانی‌شدن فرهنگ بر ارزش‌های خانواده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی. دانشگاه ‌آزاد اسلامی. تهران غرب.
    26. عنایت، حلیمه.، و مردانی، مرضیه (1391). جهانی‌شدن و بحران مادری. نشریه تربیت تبلیغی، 1(2)، 114- 146.
    27. عنایت، حلیمه.، و موحد، مجید (1383). زنان و تحولات ساختاری خانواده در عصر جهانی‌شدن. نشریه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، (2)2، 153- 166.
    28. قلیج، مرتضی (1391). جهانی‌شدن فرهنگی و تأثیرات آن بر ارزش‌های زناشویی و روابط خانوادگی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. دانشکده علوم اجتماعی. گروه علوم اجتماعی.
    29. کاووسی، اسماعیل.، و صبوری خسروشاهی، حبیب (1391). جهانی‌شدن و بررسی آسیب‌های اجتماعی ماهواره در خانواده‌ها. همایش هجوم خاموش. جهاد دانشگاهی واحد استان لرستان.
    30. کرباسیان، قاسم (1397). جهانی‌‌شدن. قم: پژوهشکده باقرالعلوم.
    31. کناری، حکیمه (1396). بررسی رابطه جهانی‌شدن فرهنگ با نگرش نسبت به ساختار توزیع قدرت در خانواده (مورد مطالعه: زوجین شهر دوگنبدان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه یاسوج.
    32. کیانی، ارژنگ (1381). دین جهانی‌شدن و فرهنگ سیاسی در جهان سوم. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    33. گل‌محمدی، احمد (1381). جهانی‌‌شدن‌ فرهنگ هویت. تهران‌: نشر نی‌.
    34. گل‌‌محمدی‌، احمد (1381). نگاهی به مفهوم و نظریه‌های جهانی‌شدن. نشریه مطالعات ملی، 11(3)، 85- 116.
    35. لبیبی، محمد مهدی (1393). خانواده در قرن بیست و یکم: از نگاه جامعه‌شناسان ایرانی و غربی. تهران: علم.
    36. محمدی ری‌‌شهری، محمد (1387). تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث. قم: دارالحدیث.
    37. مصباح یزدی، محمدتقی (1380). اخلاق در قرآن. قم: دارالفکر.
    38. مظاهری، معصومه.، و آقاجانی معمار، عاطفه (1393). جهانی‌شدن و حقوق خانواده. نشریه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی (مطالعات راهبردی جهانی‌شدن)، 5(13)، 65- 100.
    39. میرمحمدرضایی، سیده زهرا.، ساروخانی، باقر.، و سرایی، حسن (1395). مطالعه کیفی جهانی‌شدن و تغییرات خانواده در شهر زنجان. نشریه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 12(83)، 13- 43.
    40. میرمحمدرضایی، سیده زهرا.، ساروخانی، باقر.، و سرایی، حسن (1396). جهانی‌شدن و تحولات جمعیتی خانواده ایرانی. نشریه زن و مطالعات خانواده، 9(476)، 119- 153.
    41. میرمحمدرضایی، سیده زهرا.، و ساروخانی، باقر (1397). نقش جهانی‌شدن در تغییرات دو دهه اخیر خانواده ایرانی. نشریه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، (۱۳)۴۴، ۱۳۱- ۱۶۴.
    42. نگارش، حمید (1380). هویت دینی و انقطاع فرهنگی. تهران: ناشر نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه.
    43. نورمحمدی، توحید (1394). ارزش فرزندان و جهانی‌شدن: مطالعه‌ای نسلی در شهر رشت. دانشگاه گیلان. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. گروه جامعه‌شناسی.
    44. همایون مصباح، سیدحسین (1381). اثرگذارى تکنولوژى بر کارها ارزش‌ها و نیازهاى انسانى. نشریه حوزه، 109- 110(19)، 175- 284.
    45. واترز، مالکوم (1379). جهانی‌شدن. مترجم: مردانی گیوی، اسماعیل.، و مریدی، سیاوش. تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
      1. Chil, D. (2009). Translator: Families in Today's World. Tehran: Afkar.
      2. Dallmayr, F., & Demenchonok, E. (2017). A World Beyond Global Disorder: The Courage to Hope. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
      3. Giddens, A. (2003). Sociology. Tehran: Ney.
      4. Giddens, A. (2005). The Consequences of Modernity. Tehran: Ney.
      5. Hitchcock, P. (2017). Labor in Culture: Worker of the World(s). London: Palgrave Macmillan.
      6. Mehrabi Honarmand, M., Hossein Pour, M., & Mehdizadeh, L. (2010). The Effectiveness of Life Skills to Enhance Marital Married Women 20- 40 Years. Teaching and Learning Studies, 2(1),125- 139.
      7. Mousavi Zadeh, S. A., Sohrabi F., & Ahadi, H. (2011). Comparative Effectiveness of Assertiveness and Problem- Solving Skills on Marital Satisfaction of Women Student at Allameh Tabatabai University. Women's Studies, 10(2), 85- 108.
      8. Robertson, R. (2016). Considerations on Global Studies. London: Anthem Press.
      9. Robertson, R., & Buhari- Gulmez, D. (2016). Global Culture: Consciousness and Connectivity. Farnham: Ashgate.
      10. Singer, S. (2017). One World Now: The Ethics of Globalization. New Haven: Yale University Press.
      11. Terner, B. (2002). Orientalism, Postmodernism and Globalization. . Tehran: Center forStrategic Studies.
      12. Turner, B. S., & Holton R. J. (2016). The Routledge International Handbook of Globalization Studies. New York: Routledge.
      13. Vanden, H. E., Funke, P. N., & Prevost, G. (2017). The New Global Politics. . New York: Routledge.
      14. Yilmaz, T., & Kalkan, M. (2020). The Effects of a Premarital Relationship Enrichment Program on Relationship Satisfaction. Educational Sciences: Theory and Practice, 10(3), 1911- 1920.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار