حق خانواده در خلال مخاصمات مسلحانه بین‌المللی؛ با تأکید بر حقوق بین‌الملل بشردوستانه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه میبد، یزد، ایران.

3 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران. (نویسنده مسئول)

چکیده

حقوق بین­‌الملل ­بشردوستانه عامل حقوقی منع‌­کننده و تحدید­کننده طرفین مخاصمات بین‌­المللی-است که فارغ از مشروعیت توسل به زور سعی در کاهش آثار پسینی مخاصمات دارد. پژوهش حاضر با هدف امکان‌سنجی توجه به خانواده در خلال مخاصمات مسلحانه و نیز استقرای حقوق حمایت از خانواده در مخاصمات، به‌شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شد. بدین منظور اطلاعات پژوهش از منابع مکتوب در حوزه حقوق جمع‌آوری گردید. بررسی‌ها نشان داد که خانواده به‌مثابه یک کل مستقل، موضوع حمایت مجامع بین‌­المللی و اقدامات هنجارگذار و رویه­‌ای آنها نیست، ولی در برخی اسناد بین‌­المللی موجود، می‌توان اقتضائاتی اندک، ولی مهم در حمایت از خانواده (بماهو خانواده) در خلال مخاصمات مسلحانه یافت؛ درحالی‌که در اسلام، نظریه حقوق بشردوستانه ناظر بر خانواده مطرح است. همچنین نتایج نشان داد که حق‌های بشردوستانه­‌ای ناظر به خانواده قابل طرح است که برخی از آنها موجب محدودیت و منع مخاصمات مسلحانه می‌شود، مثل حق بر یاخته. برخی از این حقوق نیز ماهیتی جبرانی دارند، مثل دسترسی به اجساد و یا حق دانستن حقیقت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی میانجی، علی (1411هـ.ق). الاسیر فی الاسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
اردلان، اسعد (1387). پناهندگی دیپلماتیک. نشریه سیاست خارجی، 4 (23)، 580- 607.
ارفع‌‌نیا، بهشــید (1373). حقوق بین‌‌الملــل خصوصی (تابعیت، اقامتگاه، وضع بیگانگان). تهران: انتشارات آگاه.
آشوری، محمد (1376). آیین دادرسی کیفری. تهران: انتشارات سمت.
آقامهدوی، اصغر.، و حبیبیان، مهدی (1393). بررسی اهلیت شخص حقوقی در فقه و حقوق. نشریه پژوهشنامه فقهی، 2 (2)، 26- 40.
بیهقی، ابوبکر احمدبن الحسین (1405هـ.ق). دلائل النبوه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
پاریاب، سامره (1387). شورای امنیت ملل متحد و جرایم جنسی علیه زنان در مخاصمات مسلحانه بعد از پایان جنگ سرد. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد رشته دیپلماسی و سازمان‌‌های بین‌المللی. دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه تهران.
جانوس، سیمونیدس (1383). حقوق بشر: ابعاد نوین و چالش‌‌ها. مترجم: شیرخانی، محمدعلی. تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران.
جامعه‌‌الأزهر بالتعاون مع منظمه الامم المتحده (یونیسف) (2006). الاطفال فی الاسلام رعایتهم و نموهم و حمایتهم. بی‌جا: بی‌نا.
حرعاملی، محمدبن حسن (1409هـ.ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل‌البیت.
حسینی مراغی، میرفتاح (1417هـ.ق). العناوین. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حلبی، ابوالفرج (1427). السیره الحلبیه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حلى، حسن‌‌بن یوسف (1412هـ.ق). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
حلی، حسن‌‌بن یوسف (1414هـ.ق). تذکره الفقها. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع) الاحیاء التراث.
دهقانی، غلامحسین.، و ابتکار، معصومه (1398). سخنرانی در همایش جنگ، مهاجرت و اثرات آنها بر زنان، خانواده و محیط زیست. مشاهده شده در پرتالhttp://hamiorg.org
رمضان نرگسی، رضا (1383). تجاوز و بزه‌‌دیدگی زنان. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 6 (23)، 85- 109.
زحیلی، وهبه (1419هـ.ق). آثار الحرب فی الفقه الاسلامی. سوریه: دارالفکر.
زمخشری، محمدبن عمر (1364). الفائق فی غریب الحدیث. قاهره: داراحیاء الکتب العربیه.
شجاع، جواد (1391). تکامل تدریجی حقوق بشر و پیشرفت‌‌های علمی و فناوری. نشریه داخلی مرکز ملی مطالعات جهانی‌‌شدن، 2 (18)، 32- 52.
طباطبایی حائری، سیدعلی‌‌بن محمد (1418هـ.ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1387). المبسوط فی الفقه الامامیه. مصحح: کشفی، سید محمدتقی. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، محمدبن حسن (1407هـ.ق). تهذیب الاحکام. تهران: بی‌‌نا.
العاملی، جعفر مرتضی (1409هـ.ق). الاسلام و مبدأ المقابله بالمثل. بی‌جا: الوکاله العالمیه للطباعه و النشر.
عمر مدنی، مهمد (1984). الحمایه الدبلوماسیه مفهومها و حدودها. نشریه الدبلوماسیمعهد الدراسات الدبلوماسیه، 4، 46- 78.
عمیدزنجانی، عباسعلی (بی‌‌تا). نقش عقل اجتماعی در پیدایش ادیان. نشریه معارف جعفری، 213-220.
العوجی، مصطفی (1995). القانون المدنی. بیروت: مؤسسه بحسون.
کاتوزیان، ناصر (1386). مسئولیت مدنی-ضمان قهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کلینى، ابوجعفر.، و محمدبن یعقوب (1407هـ.ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1363). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1403هـ.ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
مصطفوی، حسن (1380). تفسیر روشن‏. تهران: مرکز نشر کتاب‏.
مصطفوی، سیدکاظم (1389). درس خارج فقه. جلسه 10/12/89، مشاهده شده در پرتال http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/mostafavi/feqh/89/891210/
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه‏. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1387). فقه پزشکی. قم: مدرسه علی‌‌بن ابیطالب (ع).
منتظری نجف‌‌آبادی، حسینعلی (1385). فقه پزشکی. تهران: انتشارات پرتو.
موسوى سبزوارى، عبدالاعلى (1409هـ.ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه اهل بیت (ع).
المهیری، سعید عبدالله حارب (1995). العلاقات الخارجیه للدوله الاسلامیه. بیروت: مؤسسه الرساله.
مؤمن قمی، محمد (1415هـ.ق). کلمات سدیده فی مسائل جدیده (کلمه فی التلقیح). قم: مؤسسه نشر اسـلامی.
نجفی، محمدحسن (1404هـ.ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
نجم جیران، یوسف (1981). القانون و الجرم و النظریه العامه للموجبات. بیروت: منشورات عویدات.
واقدی، محمدبن عمر (1409هـ.ق). المغازی. بیروت: مؤسسه اعلمی.
 
Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field, Geneva. 12 August (1949).
Convention (II) for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea, Geneva. 12 August (1949).
Convention (III) relative to the Treatment of Prisoners of War. 12 August (1949).
Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. 12 August (1949).
Convention for the Adaptation to Maritime Warfare of the Principles of the Geneva Convention. 18 October (1907).
Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armies in the Field Geneva. (1929).
Forsythe, D. P. (2017). Human rights in international relations. Cambridge: University Press
Gros Espiell, H. (1998). The Common Heritage of Mankind and the Human Genome , in Wellens, K. International Law: Theory and Practice, Essays in Honour of Eric Suy. London: Martinus Nijhoff Publishers.
Grover, A. (2009). Report of the Special Rapporteur on the Right to the Highest Attainable Standard of Mental and Physical Health , Human Rights Council. Resolution 11/12 , 31 March.
Henckaerts, J. M., & Doswald-Beck, L. (2005). Customary international humanitarian law. Cambridge: University Press.
Jaquemet, S. (2001). The cross –fertilization of international humanitarian law and international refugee law. IRRC, 83 (83), 653-673.
Knoppers, B. M., & Cranley, G. K. (1999). Commercialisation of Genetic Research and Public Policy. available at :http://home.intekom.com/tminfo/ rw00103.htm#07, p. 2278.
Machel, G. (26 August 1996). Report of the expert of the Secretary-General, submitted pursuant to General Assembly Resolution 48/157, Entitled: Impact of armed conflict on children A/51/306.
Mitchell, D. S, (2005). The Prohibition of Rape in International Humanitarian Law as a Norm of Jus Cogens: Clarifying the Doctrine. Duke Journal of Comparative and International Law, 15 (219), 270-315.
Morgan, O. (2009). Management of Dead Bodies after Disasters: A Field Manual for First Responders. Washington D. C: Pan American Health Organization
Olumbe, K., Kalebi yakub, A. ( 2002). Management exhumation and identification of human remains. A view point of the developing world. IRRC, 848(84), 893- 902.
Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I). 8 June 1977.
Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949 and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II). 8 June 1977.
Salado-Osuna, A. (2005). The Victims of Human Rights Violations in Armed Conflicts: The Right to Justice, Truth and Compensation, The New Challenges of Humanitarian Law in Armed Conflicts.. London: Martinus Nijhoff.
Sassoli, M., & Louise Tougas, M. (2002). The ICRC and the missing. international review of the red cross. 848 (84). 724-780.
Stewart, J. G. (2003). Towards a single definition of armed conflict in international humanitarian law: A critique of internationalized armed conflict. International Review of the Red Cross, 850, 313-350.
Tidball-Binz, M. (2013). Managing the dead in catastrophes: guiding principles and practical recommendations for first responders. IRRC, 866(89), 421- 442.
The First Draft of the Genocide Conventin, Prepared by UN Secretariat, May 1947, UNDoc.E/ 447.
UN Commission on Human Rights, Res. 2002/60, 25 April 2002.
UN General Assembly, Res. 3220 (XXIX), 6 November 1974, preamble.
Universal Declaration on the Human Genome and Human Rights, UNESCO.
Wels, W. (2015). Dead body management in armed conflict: paradoxes in trying to do justice to the dead. Graduation thesis of the Leiden Law School of Leiden University.
25 th International Conference of the Red Cross (1986). 23–31 October, Res. XIII.