بررسی فقهی- تاریخی مسئله سه‌طلاقه در یک مجلس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحدقم، ،قم، ایران.

2 دانشیارتفسیر و علوم قرآن، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه،قم،ایران.(نویسنده مسئول)

چکیده

طلاق در اسلام از حقوق مرد به‌شمار می‌رود و مرد مجاز است دو بار همسر خود را طلاق داده و رجوع نماید و در صورت وقوع طلاق سوم، رجوع جایز نیست. پژوهش حاضر با هدف بررسی این پرسش که آیا سه‌طلاق باید در سه‌مجلس جداگانه و طبق شرایطی باشد یا می‌تواند در یک‌مجلس نیز واقع شود، انجام شد. اطلاعات پژوهش با بررسی منابع مکتوب روایی و فقهی- تاریخی جمع‌آوری به‌شیوه توصیفی- تحلیلی بررسی شد. نتایج نشان داد که آیات و روایات، دلالت بر تفرق طلاق‌ها دارند، اما در اغلب مذاهب اهل سنت، سه‌طلاق در یک‌مجلس نیز محقق می‌شود. همچنین یافته‌ها نشان داد که «مره» در «الطَّلاقُ مَرَّتان» دلالت بر مرتبه جدا دارد. روایات فقهی، حتی روایات بیان شده در منابع اهل سنت، سه‌طلاق در سه مجلس مجزا را تأیید می‌کند و از نظر تاریخی نیز حکم جواز سه‌طلاقه در یک‌مجلس، در زمان خلافت خلیفه دوم صادر شده است؛ درحالی‌که روایات فقهی، مدلول آیه و نیز فقه شیعه و روایات معصومین(ع)، سه‌طلاق در یک‌مجلس را مردود می‌دانند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (1389). مترجم: مکارم شیرازی، ناصر. قم: مدرسه الامام علی‌‌بن ابیطالب (ع).
ابن تیمیه، تقی‌‌الدین (1427هـ.ق). مجموعه الفتاوی. قاهره: دارالحدیث.
ابن‌‌حزم اندلسی، علی‌‌بن احمد (1408هـ.ق). المحلی بالآثار. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌‌حزم اندلسی، علی‌‌بن احمد (1434هـ.ق). المحلی باالآثار. دمشق: دارالنوادر.
ابن‌‌حنبل، احمدبن علی (1416هـ.ق). مسندالامام احمدبن حنبل. محقق: محمد برکات. بیروت: مؤسسه الرساله.
ابن‌‌رشد، محمدبن احمد (1425هـ.ق). بدایه المجتهد و نهایه المقتصد. قاهره: دارالحدیث.
ابن‌‌عاشور، محمدبن طاهر (بی‌‌تا). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسه التاریخ.
ابن‌‌فارس، احمد (1404هـ.ق). مقایس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌‌قدامه، عبدالله‌‌بن محمد (1388). المغنی. قاهره: مکتبه القاهره.
ابن‌‌قیم الجوزی، محمدبن ابی بکر (1423هـ.ق). اعلام الموقعین عن رب‌‌العالمین. ریاض: دارابن الجوزی.
ابن‌‌قیم الجوزی، محمدبن‌ ابی‌بکر (1421هـ.ق). جامع الفقه. محقق: السید محمد یسری. بیروت: دارالوفاء.
ابن‌‌قیم الجوزی، محمدبن ابی‌بکر (بی‌‌تا). اغاثه اللهفان من مصائد الشیطان. ریاض: مکتبه المعارف.
ابن‌‌کثیر، اسماعیل‌‌بن عمر (1419هـ.ق). تفسیرالقرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابوداوود، سلیمان‌‌بن شیث (1420هـ.ق). سنن ابی داوود. بیروت: دارالارقم.
افشار، بهروز (1387). بررسی موارد جواز طلاق در فرق مسیحی. نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، 6، 119- 128.
امین، احمد (2011). فجر الاسلام. قاهره: مؤسسه الهنداوی.
برقی، ابوجعفر (بی‌‌تا). رجال البرقی الطبقات. تهران: انتشارات دانشگاه.
بسام، عبدالله‌‌بن عبدالرحمن (1423هـ.ق). توضیح الاحکام من بلوغ المرام. مکه: مکتبه الاسدی.
بن‌‌باز، عبدالعزیزبن عبدالله (1428هـ.ق). مجموع الفتاوی والمقالات. ریاض: دارالاصداء.
ب‍ی‍ه‍ق‍ى، ابوبکر اح‍م‍دب‍ن الح‍س‍ی‍ن (1424هـ.ق). السنن الکبرى. محقق: محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیه.
جزیری، عبدالرحمن‌‌بن محمد (1424هـ.ق). الفقه علی المذاهب الاربعه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
جمعه، عمادعلی (بی‌‌تا). اصول الفقه المیسر. اردن: دارالنفاس.
خراسانی، محمدکاظم (1413هـ.ق). کتاب الفراق. قم: جامعه مدرسین.
الدارقطنی، علی‌‌بن عمر (1424هـ.ق). سنن الدار قطنی. بیروت: مؤسسه الرساله.
رازی الجصاص، احمدبن علی (1405هـ.ق). احکام القرآن. محقق: القمحاوی، محمدصادق. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
زحیلی، وهبه‌‌بن مصطفی (1418هـ.ق). الفقه الاسلامی و ادلته. دمشق: دارالفکر.
زرکشی، محمدبن عبدالله (1376). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
سالم، کمال‌‌بن السید (2003). صحیح فقه السنته وادلته. قاهره: توفیقیه.
سرخسی، شمس‌‌الدین (1420هـ.ق). المبسوط. محقق: عبدالرزاق المهدی. بیروت: دارالمعرفه.
سید سابق (1397). فقه السنه. بیروت: دارالکتب العربی.
سیوری، مقدادبن عبدالله (بی‌‌تا). کنزالعرفان فی فقه القرآن. مترجم: عقیقی، عبدالرحیم. قم: قدس.
سیوطی، عبدالرحمن‌‌بن ابی بکر (1394). الاتقان فی علوم القرآن. قاهره: الهیئه المصریه العامه.
سیوطی، عبدالرحمن‌‌بن ابی بکر (1404هـ.ق). درالمنثورفی تفسیر المأثور. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
شافعی، محمدبن ادریس (1403هـ.ق). الام. بیروت: دارالمعرفه.
شلبی، محمدمصطفی (1403هـ.ق). احکام الاسره فی الاسلام درسه مقارنه بین فقه المذاهب. بیروت: دارالجامعیه.
شوکانی، محمدبن علی (1414هـ.ق). فتح القدیر. دمشق: دارابن کثیر.
شوکانی، محمدبن علی (1420هـ.ق). نیل الاوطار فی شرح منتقی الاخبار. قاهره: انتشارات البابی.
شیبانی، یحیی‌‌بن محمدبن هبیره (1423هـ.ق). اختلاف ائمه العلما. محقق: یوسف احمد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
طباطبایی، محمدحسین (بی‌‌تا). المیزان فی تفسیرالقرآن. مترجم: موسوی همدانی، محمد باقر، قم: انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل‌‌بن حسن (1360). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن. مترجم: کرمی، علی. تهران: انتشارات فراهانی.
طوسی، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: مرتضوی.
طوسی، محمدبن حسن (1390). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمدبن حسن (1407هـ.ق). تهذیب الاحکام. محقق: حسن خرسان. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمدبن حسن (1427هـ.ق). اختیار معرفه الرجال. محقق: القیومی، جواد. قم: نشر اسلامی.
طوسی، محمدبن حسن (بی‌‌تا). التبیان فی علوم القرآن. بیروت: داراحیاء التراث العربى.
عاملى، محمدبن حسن (1409هـ.ق). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
عاملی، یاسین عیسی (1413هـ.ق). الاصطلاحات الفقهیه فی رسائل العملیه. بیروت: دارالبلاغه.
عسقلانی، احمدبن علی (1423هـ.ق). فتح الباری بشرح صحیح البخاری. ریاض: بیت الافکار.
عواشیه، حسین‌‌بن عوده (1423هـ.ق). الموسوعه الفقهیه المیسره فی فقه الکتاب والسنه المطهره. بیروت: دارابن حزم.
عیاشی، محمدبن مسعود (1380). کتاب التفسیر. تهران: چاپخانه علمیه.
عینی، بدرالدین محمودبن احمد (1421هـ.ق). عمده القارى فى شرح صحیح البخارى. بیروت: دارالکتب العلمیه.
فخررازی، محمدبن عمر (1420هـ.ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل‌‌بن احمد (1409هـ.ق). العین. قم: نشر هجرت.
کرمانی، محمدبن یوسف (1401هـ.ق). الکواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
کمالی، مهدی (1393). سه‌‌طلاقه از دیدگاه فریقین. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد حقوق. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه میبد.
متقی‌‌هندی، علی‌‌بن حسام (1401هـ.ق). کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال. محقق: بکری حیانی. بیروت:  مؤسسه الرساله.
محقق حلی، جعفربن حسن (1408هـ.ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق حلی، جعفربن حسن (1418هـ.ق). مختصرالنافع. قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه.
مسلم‌‌بن الحجاح (1412هـ.ق). صحیح مسلم. محقق: عبدالباقی. قاهره: دارالحدیث.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معرفت، محمدهادی (1428هـ.ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: التمهید.
مغنیه، محمدجواد (بی‌‌تا). الفقه علی المذاهب الخمسه. تهران: مؤسسه الصادق (ع).
موسوی خمینی، روح‌‌الله (1425هـ.ق). تحریرالوسیله. مترجم: اسلامی، علی. قم: انتشارات اسلامی.
میرداداشی، سیدمهدی (1393). اقسام و شرایط طلاق در فقه شافعی و حنفی. نشریه مطالعات فقهی و فلسفی، 17(5)،  121- 140.
نجاشی، احمدبن علی (1418هـ.ق). رجال النجاسی. قم: نشر اسلامی.
نجفی، محمدبن حسن (1404هـ.ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
نسایی، احمدبن علی (1416هـ.ق). سنن النسایی. شرح: جلال‌‌الدین سیوطی والسندی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
واحدی نیشابوری، علی‌‌بن احمد (1419هـ.ق). اسباب نزول القرآن. قاهره: مکتب الایمان.