بازکاوی فقهی- حقوقی مبنای حق حبس در نکاح و اسباب سقوط، اسقاط و تعدیل آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران. (نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

براساس فقه و قانون، زوجه می‌تواند برای دریافت مهریه از تمکین در برابر زوج امتناع ورزد. این حق در اصطلاح، حق‌حبس نامیده می‌شود و مبانی مشروعیت آن آیات، روایات، مبانی عقلی مثل قرابت نکاح با عقود معاوضی است. به‌دلیل تردید در معاوضی بودن نکاح، حق‌حبس به‌صورت محدود و فقط برای زوجه، باهدف ایجاد ضمانت اجرا برای دریافت مهریه مورد پذیرش است. امروزه این ابزار تضمین، به اهرم فشاری بر زوج تبدیل شده و سبب سوء استفاده زوجه گردیده است. آراء وحدت رویه 708 ‌‌که با وجود عسر زوج تقسیط را مسقط حق‌حبس نمی‌داند و‌ آراء 718 که قلمرو اعمال حق‌حبس را به مطلق وظایف زوجه گسترش داده است، شرایط زوج را دشوارتر نموده است. براین‌اساس، پژوهش حاضر باروش توصیفی- اسنادی و باهدف بازکاوی فقهی- حقوقی مبنای حق‌حبس در نکاح و اسباب سقوط، اسقاط و تعدیل آن ‌‌انجام شد. بدین‌منظور کلیه منابع مکتوب مربوطه بررسی و مورد تحلیل قرار گرفت و این نتیجه حاصل گردید که با فرض پذیرش عوضیت مهریه در برابر تمکین، می‌توان برای رعایت حال زوج، از قابلیت‌هایی که حق‌حبس به‌عنوان یک حق شخصی دارد، برای اسقاط یا تعدیل حق‌حبس استفاده کرد. همچنین برای جلوگیری از اِعمال نامحدود حق‌حبس، باید قلمرو اِعمال حق‌حبس و تأثیر عسر زوج بر حق‌حبس زوجه را در نظر گرفت که این موضوع به‌ویژه در مورد مهریه‌های سنگین پر‌اهمیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jurisprudentially-Legally Seeking the Basis of the Right to Retention in Marriage and the Causes of Termination, Abortion, and Its Adjustment

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Sadat Farahi 1
  • Abdollah Omidifard 2
  • Mohammad Ali Raghebi 3
1 Ph.D. Student in Jurisprudence and Basics of Law, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Basics of Law, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran.(Corresponding Author)
3 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Basics of Law, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

According to jurisprudence and law, the wife can refuse to obey the husband to get marriage portion. This right is so-called the right to retention and the verses, narratives, and rational foundations, like the proximity of the marriage to the commutative contracts, are its legitimacy. Because there is a doubt whether the marriage is commutative or not, the right to retention is limited, and it is acceptable just for the wife having the purpose of creating an executive guarantee for getting the marriage portion. Nowadays, this guarantee becomes a pressure tool against the husband and it is misused by the wife. Based on procedural unity vote 708 that, in spite of husband's hardship, the rule to instalment is not amount to reject wife's right to retention, and based on procedural unity vote 718 that extends the realm of exercise of the right to retention to wife's duties absolutely, husband's conditions become harder; thus, this study aimed to jurisprudentially-legally seek the basis of the right to retention in marriage and the causes of termination, abortion, and its adjustment by a descriptive-documentary method. Therefore, all related written sources were analyzed and it is concluded that if the marriage portion is exchangeable with the obedience, for respecting the husband, the capabilities of the right to retention as a personal right can be used for its abortion or adjustment. Moreover, for preventing the unlimited exercise of the right to retention, the two topics of the realm of exercise of the right to retention and the effect of husband's hardship on wife's right to retention should be taken into consideration. That will be the most important issue in the matter of big marriage portions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudence
  • law
  • marriage
  • marriage portion
  • right to retention

مراجع

  1. 1. اراکی، محمدعلی (۱372). توضیح المسائل. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.

    ۲. اراکی، محمدعلی (1419هـ.ق‌‌). کتاب النکاح. قم: نور‌نگار.

    ۳. اردبیلی، احمدبن‌محمد (۱۴۰۳هـ.ق‌‌). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه‌.

    ۴. اصفهانی، محمدبن‌حسن (فاضل هندی) (۱۴۱۶هـ.ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

    ۵. امامی، سیدحسن (بی‌تا). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه.

    ۶. انصارى، مرتضى‌بن محمد دزفولى (۱۴۱۱هـ.ق). کتاب المکاسب. قم: منشورات دار‌الذخائر.

    1. انصارى، مرتضى‌بن محمد دزفولى (۱۴۱۵هـ.ق). کتاب النکاح. قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
    2. بحرانی، یوسف‌بن احمد (۱۴۰۵هـ.ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    3. بغدادی، محمدبن نعمان عکبری (۱۴۱۳هـ.ق). احکام النساء. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید‌.

    ۱0. بهبهانی، محمد‌باقربن محمد‌اکمل (۱۴۱۷هـ.ق). حاشیه مجمع الفائده و البرهان. قم: مؤسسه العلامه الوحید البهبهانی.

    1. بهجت‌ فومنى، محمدتقى (1428هـ.ق). استفتائات‌. قم: دفتر حضرت آیت‌‌الله بهجت‌.
    2. بهجت فومنی‌، محمدتقى (1426هـ.ق). جامع المسائل‌. قم: دفتر معظم‌له.

    ۱3. تبریزی، جوادبن‌علی (بی‌تا). استفتائات جدید. قم: بی‌نا.

    1. تبریزی، جوادبن علی (1426هـ.ق). منهاج الصالحین‌. قم: مجمع‌الامام المهدی (عج).
    2. حائری طباطبایی، سیدعلى‌بن محمد‌ (۱۴۱۸هـ.ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
    3. حلبی، ابن زهره (۱۴۱۷هـ.ق). غنیه النزوع. قم: مؤسسه امام صادق (ع).

    ۱7. حلی، ابن ادریس محمدبن منصور (۱۴۱۰هـ.ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ مدرسین حوزه‌ علمیه‌.

    1. اسدی حلى، جمال‌‌الدین احمدبن محمد ‌(۱۴۰۷هـ.ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه‌.

    ۱9. اسدی حلی، جمال‌‌الدین، احمدبن محمد ‌(۱۴۲۰هـ.ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: مؤسسه امام صادق (ع).

    1. محقق حلی، جعفربن حسن (۱۴۰۸هـ.ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه‌ اسماعیلیان.
    2. موسوی خمینى، روح‌‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه مطبوعات دار‌العلم.‌
    3. موسوی خمینى، روح‌‌اللّه (۱۴۲4هـ.ق). توضیح المسائل. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ مدرسین حوزه علمیه.
    4. موسوی خمینى، روح‌‌اللّه (۱۴۲۱هـ.ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    5. خوانساری، احمدبن‌یوسف (۱۴۰۵هـ.ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسه‌ اسماعیلیان.
    6. موسوی خویی، ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه. بی‌جا: بی‌نا.
    7. موسوی خویى، ابوالقاسم (1410هـ.ق). منهاج الصالحین‌. قم: نشر مدینه‌العلم‌.
    8. سبحانی، جعفر(1429هـ.ق). رساله توضیح المسائل‌. قم: مؤسسه امام صادق (ع)‌.
    9. سبحانی، جعفر (بی‌تا). نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء‌. قم: بی‌نا.
    10. محقق سبزواری، محمد‌باقربن محمد مؤمن (۱۴۲۳هـ.ق). کفایه الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    11. سیستانى، على ‌(۱۴۱۷هـ.ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیت‌‌الله سیستانی.
    12. شایگان، علی (1375). حقوق مدنی. بی‌جا: انتشارات طه.
    13. شبیری زنجانی، موسی (1419هـ.ق‌‌). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهش رأی‌‌پرداز.
    14. شهیدی، مهدی (۱۳۹۵). آثار قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد.
    15. شهیدی، مهدی (1391). مجموعه مقالات حقوقی. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    16. مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲8هـ.ق). احکام بانوان. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌‌طالب (ع).
    17. مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۷هـ.ق). استفتائات جدید. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌‌طالب (ع).
    18. مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲4هـ.ق). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌‌طالب (ع).
    19. صفایی، حسین.، و امامی، اسد‌الله (1385). حقوق خانواده، نکاح و انحلال آن (فسخ و طلاق). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    20. صفایی، حسین.، و امامی، اسد‌الله (1386). مختصر حقوق خانواده. تهران: نشر میزان.
    21. طاهری، حبیب‌الله (۱۴۱۸هـ.ق). حقوق مدنی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    22. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
    23. حر عاملی، محمدبن‌حسن (۱۴۰۹هـ.ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت (ع).
    24. عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن علی (۱۴۱۰هـ.ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری.
    25. عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن علی (۱۴۱۳هـ.ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
    26. عاملی کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین (۱۴۱۴هـ.ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل‌‌البیت (ع).
    27. موسوی عاملی، محمدبن علی (۱۴۱۱هـ.ق). نهایه المرام فی شرح مختصر شرابع الاسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    28. قانع، رامتین.، و محمدی، امید (۱۳۹۳). محشای قانون حمایت از خانواده. تهران: تلاشگران امیدوار.
    29. کاتوزیان، ناصر (۱۳۹۶). حقوق مدنی خانواده. تهران: نشر میزان.
    30. فیض کاشانی، محمدبن‌محسن (بی‌تا). مفاتیح الشرایع. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    31. کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب (۱۴۲۹هـ.ق). الکافی. قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
    32. گرجی، ابو‌القاسم (1384). بررسی تطبیقی حقوق خانواده. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    33. موسوی گلپایگانى، محمدرضا‌ (1409هـ.ق). مجمع المسائل. قم: دارالقرآن‌الکریم.‌
    34. میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن محمدحسن (۱۴۱۳هـ.ق). جامع الشتات. تهران: مؤسسه کیهان.
    35. موحدی لنکرانی، محمدفاضل (۱۴۲۱هـ.ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
    36. موحدی لنکرانی، محمدفاضل (بی‌تا). جامع المسائل‌. قم: انتشارات امیر قلم‌.
    37. غروی نایینی، میرزا محمدحسین (۱۳۷۳). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: المکتبه المحمدیه.
    38. نجفی، حسن‌بن جعفر (کاشف الغطاء) (۱۴۲۲هـ.ق). انوار الفقاهه. نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
    39. نجفی، محمدحسن (۱۴۰۴هـ.ق). جواهر الکلام فی شرح شرابع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    40. نراقی، مولى احمدبن محمدمهدى ‌(1417هـ.ق). عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام‌. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه‌.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار