تحلیل و نقد تاریخی نظریه مسئله نبودگی حجاب در قرن اول هجری- قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ‌‌دکتری تاریخ اهل‌بیت(ع)،‌‌ ‌‌مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی،‌‌ ‌‌جامعه‌المصطفی(ع)،‌‌ ‌‌قم،‌‌ ‌‌ایران. ‌‌

2 ‌‌استاد گروه تاریخ اهل‌بیت(ع)،‌‌ ‌‌مجتمع آموزش عالی تاریخ و سیره و تمدن،‌‌ ‌‌جامعه المصطفی(ع)،‌‌ ‌‌قم،‌‌ ‌‌ایران. ‌‌(نویسنده مسئول)

چکیده

حجاب و مسئله موضوعیت و بودگی آن در قرن اول هجری- قمری ازجمله مباحث مبنایی پوشش و حجاب بانوان است. ‌‌پژوهش حاضر به‌روش اسنادی- تحلیلی و با هدف بررسی و تحلیل مستندات تاریخی در مسئله پوشش زنان در قرن اول هجری- قمری و نوع رویارویی پیامبر(ص) و دیگر پیشوایان دینی صدر اسلام با بی‌حجابی و ناپوشیدگی زنان انجام شد. ‌‌بدین‌منظور کلیه منابع مکتوب علمی اعم از کتب و مقالات و گزارش‌های مربوطه بررسی گردید و این ادعا که نبود گزارشی تاریخی از مخالفت و مقابله پیامبر(ص) و پیشوایان دینی صدر اسلام با بی‌حجابی و عدم مؤاخذه و مجازات افراد بی‌حجاب،‌‌ ‌‌مسئله نبودگی حجاب در صدر اسلام را نشان می‌دهد،‌‌ ‌‌نقد و بررسی شد. ‌‌نتایج بررسی‌ها نشان داد که نقش پوشش زنان در وقوع بعضی نبردها،‌‌ ‌‌اعتراض افکارعمومی به کم‌حجابی برخی زنان،‌‌ ‌‌تغییر پوشش زنان پس از نزول آیات حجاب و تأکید بر مسئله پوشش زنان در گزارش‌های مربوط به اسرای کربلا حکایت از موضوعیت حجاب در صدر اسلام دارد. ‌‌همچنین وجود گزارش‌های تاریخی در مورد مقابله ایجابی پیامبر(ص) و امام علی(ع) در قالب دستور،‌‌ ‌‌توصیه و یا دعا برای حجاب داشتن زنان و برخوردهای سلبی ایشان در قالب نهی بی‌حجابی و روی‌گرداندن از زنان بی‌حجاب،‌‌ ‌‌ازجمله گزارش‌های نقض‌کننده ادعای مذکور است و موضوعیت حجاب در صدر اسلام را تأیید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Historical Analysis and Critique of the Theory of the Absence of Hijab in the First Century AH

نویسندگان [English]

  • Nahid Tayebi 1
  • Nematollah Safariforoushan 2
1 Ph. D. in History of Ahl al-Bayt, Bent al-Hoda University, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
2 Professor, Department of History of Ahl al-Bayt, University of History, Tradition, and
چکیده [English]

The issue of Hijab and its presence in the first century AH is among the basic issues of women's cover and Hijab. ‌‌This documentary-analytical study was conducted with the aim of analyzing historical documents about the issue of women's Hijab in the first century AH and how of the Prophet Mohammad's and other religious leaders' behavior with women without the Hijab at the beginning of Islam; thus, all related written sources including scientific books, articles, and related reports were reviewed, and this claim was analyzed and criticized that there is not a historical report showing the Prophet Mohammad and the religious leaders of beginning of Islam confronted and disagreed with the non-Hijab and they punished women without the Hijab. ‌‌According to the results, the followings confirm the presence of Hijab at the beginning of Islam: the role of women's cover in happening some wars, the public protest against some women without the Hijab, the change of women's cover after the descent of Hijab verses, and the emphasis on women's cover in the reports of the captives of Karbala. ‌‌In addition, there are some historical reports that reject the mentioned claim and confirm the presence of Hijab at the beginning of Islam, such as positive confrontation of the Prophet Mohammad and Imam Ali in the form of orders, advices, or prayers for women to wear the Hijab and their negative behaviors in the form of forbidding the non-Hijab and turning away from women without the Hijab. ‌‌

کلیدواژه‌ها [English]

  • women's Hijab
  • the issue of the presence of Hijab
  • historical critique of the absence of Hijab
  • the Prophet Mohammad's tradition
  • Ahl al-Bayt's tradition
  • history of the beginning of Islam.  

مراجع

  1. * قرآن کریم (1380). ‌‌مترجم: مکارم‌شیرازی،‌‌ ‌‌ناصر‌‌. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

    * نهج‌‌البلاغه (1400هـ.ش). مترجمان: جعفری،‌‌ ‌‌محمدتقی.‌‌،‌‌ ‌‌شهیدی،‌‌ ‌‌سیدجعفر.‌‌،‌‌ ‌‌و دشتی،‌‌ ‌‌محمد. مشاهده شده در http://farsi.balaghah.net/‌‌

    1. ابن‌راهویه (1424هـ.ق). ‌‌مسند ابن‌راهویه. ‌‌محقق: عبدالغفور عبدالحق. ‌‌مدینه: مکتبه الایمان. ‌‌
    2. ابن‌سعد،‌‌ ‌‌محمد‌بن سعد‌بن منبع (بی‌‌تا). ‌‌الطبقات الکبری. ‌‌بیروت: دار‌صادر. ‌‌
    3. ابن‌عساکر،‌‌ ‌‌علی‌بن الحسن (1415هـ.ق). ‌‌تاریخ مدینه دمشق. ‌‌محقق: شیری،‌‌ ‌‌علی. ‌‌بیروت: دار‌الفکر للطباعه والنشر والتوزیع. ‌‌
    4. ابن‌ابی‌‌الدنیا،‌‌ عبیدابن‌أبی‌‌الدنیا القرشی البغدادی (1414هـ.ق). ‌‌اصلاح المال. ‌‌بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیه. ‌‌
    5. ابن‌ابی‌طیفور،‌‌ ‌‌احمد‌بن ابی طاهر (بی‌‌تا). ‌‌بلاغات النساء. ‌‌بی‌‌جا: بی‌‌نا. ‌‌
    6. ابن‌اثیر، على‌بن‌ابى الکرم (1364). ‌‌النهایه فی غریب الحدیث و الاثر. ‌‌قم: مؤسسه اسماعیلیان. ‌‌
    7. ابن‌جوزی،‌‌ ‌‌عبدالرحمن‌بن علی (1415هـ.ق). ‌‌الموضوعات. ‌‌بیروت: دارالکتب العلمیه. ‌‌
    8. ابن‌حجر عسقلانی،‌‌ ‌‌احمد‌بن‌علی (بی‌‌تا). ‌‌فتح الباری. ‌‌محقق: الخطیب، محب‌الدین. ‌‌بیروت: دارالمعرفه. ‌‌
    9. ابن‌حمدون،‌‌ ‌‌محمد‌بن الحسن (1996). ‌‌التذکره الحمدونیه. ‌‌بیروت: دارصادر. ‌‌
    10. ابن‌کثیر،‌‌ ‌‌اسمعیل‌بن عمر (۱۴۰7هـ.ق). ‌‌البدایه و النهایه. ‌‌بیروت: دار‌الفکر. ‌‌
    11. ابن‌کثیر،‌‌ ‌‌اسمعیل‌بن عمر (1424هـ.ق). ‌‌تفسیر القرآن العظیم. ‌‌بیروت: دار‌المعرفه للطباعه والنشر والتوزیع. ‌‌
    12. ابن‌ماجه،‌‌ ‌‌محمد‌بن یزید القزوینی (بی‌‌تا). ‌‌سنن ابن‌ماجه. ‌‌محقق: محمد فؤاد عبدالباقی. ‌‌بیروت: دار‌الفکر.
    13. ابن‌منظور،‌‌ ‌‌علی‌بن مکرم (1405هـ.ق). ‌‌لسان العرب. ‌‌قم: نشر ادب الحوزه. ‌‌
    14. ابن‌هشام حمیری،‌‌ ‌‌ابومحمد عبدالملک (بی‌‌تا). ‌‌السیره النبویه. ‌‌بیروت: دار‌المعرفه. ‌‌
    15. ابوالفرج اصفهانی،‌‌ ‌‌علی‌بن الحسین (1415هـ.ق). ‌‌الاغانی. ‌‌بیروت: دار‌احیاء التراث العربی. ‌‌
    16. ابوداوود سجستانی،‌‌ ‌‌سلیمان‌بن الأشعث (1410هـ.ق). ‌‌سنن ابی داوود. ‌‌محقق: اللحام، سعیدمحمد. ‌‌بیروت: دار‌الفکر. ‌‌
    17. آبی،‌‌ ‌‌ابوسعد منصور‌بن الحسین (1424هـ.ق). ‌‌نثر الدر فی المحاضرات. ‌‌محقق: محفوظ، خالد عبدالغنی. ‌‌بیروت: دار‌الکتب العلمیه. ‌‌
    18. احمد‌بن حنبل (بی‌‌تا). ‌‌مسند احمد‌بن حنبل. ‌‌بیروت: دار‌صادر. ‌‌
    19. ازهری،‌‌ ‌‌محمد‌بن‌احمد (2001). ‌‌تهذیب اللغه. ‌‌بیروت: دار‌احیاء التراث العربی. ‌‌
    20. ایازی،‌‌ ‌‌محمدعلی (1386). ‌‌نقد و بررسی ادله فقهی الزام حکومتی حجاب. ‌‌نشریه فقه،‌51(14)، 187- 233.
    21. بخاری،‌‌ ‌‌محمد‌بن اسمعیل (1401هـ.ق). ‌‌صحیح البخاری. ‌‌بیروت: دار‌الفکر. ‌‌
    22. بغوی،‌‌ ‌‌حسین‌بن مسعود (بی‌‌تا). ‌‌معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی). ‌‌بیروت: دار‌المعرفه. ‌‌
    23. بوصیری،‌‌ ‌‌محمد‌بن سعید دلاصی (1420هـ.ق). ‌‌اتحاف الخیره المهره بزوائد المسانید العشره. ‌‌ریاض: دار‌النشر. ‌‌
    24. بیهقی،‌‌ ‌‌احمد‌بن الحسین (1410هـ.ق). ‌‌شعب الایمان. ‌‌محقق: ابی هاجر محمد السعید‌بن بسیونی زغلول. ‌‌بیروت: دار‌الکتب العلمیه. ‌‌
    25. بیهقی،‌‌ ‌‌احمد‌بن الحسین (بی‌‌تا). ‌‌سنن الکبری. ‌‌بیروت: دار‌الفکر. ‌‌
    26. بیهقی،‌‌ ‌‌احمد‌بن الحسین (بی‌‌تا). ‌‌معرفه السنن و الآثار. ‌‌محقق: کسروی،‌‌ ‌‌سید حسن. ‌‌بیروت: دار‌الکتب العلمیه.
    27. پوربهمن،‌‌ ‌‌فریدون (1386). ‌‌پوشاک در ایران باستان. ‌‌مترجم: ضیاء سیکارودی،‌‌ ‌‌هاجر. ‌‌تهران: انتشارات امیرکبیر. ‌‌
    28. ترکاشوند،‌‌ ‌‌امیرحسین (1380). ‌‌حجاب شرعی در عصر پیامبر (ص). ‌‌فضای مجازی. ‌‌
    29. جرجانی،‌‌ ‌‌عبدالله‌بن عدی (1409هـ.ق). ‌‌الکامل. ‌‌محقق: غزاوی، یحیی محتار. ‌‌بیروت: دار‌الفکر. ‌‌
    30. جعفری،‌‌ ‌‌محمدتقی (1372). ‌‌ترجمه و تفسیر نهج‌‌البلاغه. ‌‌تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى. ‌‌
    31. جوهری،‌‌ ‌‌اسماعیل‌بن حماد (1407هـ.ق). ‌‌الصحاح. ‌‌بیروت: دار‌العلم للملایین. ‌‌
    32. الحائری،‌‌ ‌‌شیخ جعفر (1410هـ.ق). ‌‌نهج‌‌البلاغه الثانی. ‌‌بی‌‌جا: مؤسسه دارالهجره. ‌‌
    33. حر عاملی،‌‌ ‌‌ محمدبن حسن‌بن علی (1409هـ.ق). ‌‌وسائل الشیعه. ‌‌قم: نشر مؤسسه آل‌البیت(ع). ‌‌
    34. حمیرى کلاعى،‌‌ ‌‌ابوالربیع (1420هـ.ق). ‌‌الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول‌‌الله(ص) ‌‌و الثلاثة الخلفاء. ‌‌بی‌‌جا: دار‌الکتب العلمی. ‌‌
    35. دزی،‌‌ ‌‌راینهارت پیتر (1383). ‌‌فرهنگ البسه مسلمانان. ‌‌مترجم: هروی،‌‌ ‌‌حسینعلی. ‌‌تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. ‌‌
    36. دهقان،‌‌ ‌‌مجید.‌‌،‌‌ ‌‌و عشایری فرد،‌‌ ‌‌محمد (1398). مقاله حجاب شرعی در روایات شیعی. مجموعه مقالات ‌‌پژوهش‌های فقهی حجاب. ‌‌قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده. ‌‌
    37. ذهبی،‌‌ ‌‌شمس‌الدین محمد‌بن احمد (1409هـ.ق). ‌‌تاریخ الاسلام. ‌‌بیروت: دار‌الکتاب العربی. ‌‌
    38. ذهبی،‌‌ ‌‌شمس‌‌الدین محمد‌بن احمد (1427هـ.ق). ‌‌سیر اعلام النبلا. ‌‌قاهره: دار‌الحدیث. ‌‌
    39. زبیدی،‌‌ ‌‌مرتضی محمد‌بن محمد (1414هـ.ق). ‌‌تاج العروس. ‌‌محقق: شیری،‌‌ ‌‌علی. ‌‌بیروت: دار‌الفکر. ‌‌
    40. زمخشری،‌‌ ‌‌محمود‌بن عمر (بی‌‌تا). ‌‌الفائق فی غریب الحدیث. ‌‌محقق: علی محمد البجاوی.،‌‌ ‌‌و محمد ابوالفضل ابراهیم. ‌‌بیروت: دار‌المعرفه. ‌‌
    41. سیوطی،‌‌ ‌‌جلال‌‌الدین (1403هـ.ق). ‌‌اللئالی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه. ‌‌بیروت: دار‌المعرفه. ‌‌
    42. شاه‌‌سنایی، محمدرضا (1395). چگونگی حجاب در عصر نزول قرآن؛ تحلیل و نقد دیدگاه‌ها. رساله دکتری قرآن و حدیث. دانشکده قرآن و حدیث. دانشگاه قم.
    43. شاه‌‌سنایی، محمدرضا.، طباطبایی، محمدکاظم (1396). بررسی نظریه حجاب حداقلی درباره وضعیت پوشش در عصر جاهلیت و صدر اسلام. نشریه پژوهش‌های تاریخی،‌‌ 2(53)، 89- 104.
    44. شهیدی،‌‌ ‌‌جعفر (1420هـ.ق). ‌‌ترجمه نهج‌‌البلاغه. ‌‌تهران: الشرکه العلمیه و الثقافیه للطباعه و النشر. ‌‌
    45. صدر،‌‌ ‌‌شادی (1382). ‌‌آیا حکومت مسئول بی‌حجابی است. ‌‌نشریه زنان،‌‌ 103،‌‌ 16- 32.
    46. صدوق،‌‌ ‌‌محمد‌بن علی‌بن الحسین (1413هـ.ق). ‌‌من لا یحضره الفقیه. ‌‌محقق: غفاری،‌‌ ‌‌علی‌اکبر. ‌‌قم: دفتر نشر انتشارات اسلامی. ‌‌
    47. صنعانی،‌‌ ‌‌عبدالرزاق (بی‌‌تا). ‌‌المصنف. ‌‌محقق: الاعظمی، حبیب‌الرحمن. ‌‌بی‌‌جا: بی‌‌نا. ‌‌
    48. الضبی الاسدی،‌‌ ‌‌سیف‌بن عمر (1413هـ.ق). ‌‌الفتنه و وقعه الجمل. ‌‌محقق: احمد راتب عرموش. ‌‌بی‌‌جا: دار‌النقاش.
    49. طباطبایی،‌‌ ‌‌محمدحسین (1390). ‌‌المیزان فی تفسیر القرآن. ‌‌بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات. ‌‌
    50. طبرانی،‌‌ ‌‌سلیمان‌بن احمد (1415هـ.ق). ‌‌المعجم الاوسط. ‌‌ریاض: دار‌الحرمین. ‌‌
    51. طبرسی،‌‌ ‌‌احمد‌بن‌علی (1403هـ.ق). ‌‌الاحتجاج علی اهل اللجاج. ‌‌مشهد: نشر مرتضی. ‌‌
    52. طبرسی،‌‌ ‌‌فضل‌بن حسن (1417هـ.ق). ‌‌اعلام الوری باعلام الهدی. ‌‌قم: آل‌البیت. ‌‌
    53. طبرسی،‌‌ ‌‌فضل‌بن‌حسن (1372). ‌‌مجمع البیان. ‌‌تصحیح: رسولی،‌‌ ‌‌هاشم. ‌‌تهران: ناصرخسرو. ‌‌
    54. طبرسی،‌‌ ‌‌فضل‌بن‌حسن (1424هـ.ق). ‌‌جوامع الجامع. ‌‌تصحیح: گرجی،‌‌ ‌‌ابوالقاسم. ‌‌قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
    55. طبری،‌‌ ‌‌محمد‌بن جریر (1387). ‌‌تاریخ الطبری. ‌‌محقق: محمدابوالفضل ابراهیم. ‌‌بیروت: دار‌التراث. ‌‌
    56. طبری،‌‌ ‌‌محمد‌بن جریر (1413هـ.ق). ‌‌دلائل الامامه [منسوب]. ‌‌قم: بعثت. ‌‌
    57. طبری،‌‌ ‌‌محمد‌بن جریر (1415هـ.ق). ‌‌جامع البیان فی تفسیر القرآن. ‌‌بیروت: دار‌الفکر. ‌‌
    58. طوسی،‌‌ ‌‌محمد‌بن الحسن (1409هـ.ق). ‌‌التبیان فی تفسیر القرآن. ‌‌محقق: حمد حبیب قصیر العاملی. ‌‌بی‌‌جا: مکتب الاعلام الاسلامی. ‌‌
    59. عشایری منفرد (1393). پوشش زن جاهلی و امکان حجاب شرعی در عصر پیامبر(ص). نشریه مطالعات جنسیت و خانواده، 1(2)، 39- 60.
    60. عقیلی،‌‌ ‌‌محمد‌بن‌عمرو (1418هـ.ق). ‌‌ضعفاء العقیلی. ‌‌بیروت: دار‌الکتب العلمیه. ‌‌
    61. فراهیدی،‌‌ ‌‌خلیل‌بن‌احمد (1409هـ.ق). ‌‌کتاب العین. ‌‌قم: هجرت. ‌‌
    62. قابل،‌‌ ‌‌احمد (1392). ‌‌احکام بانوان در شریعت محمدی. ‌‌فضای مجازی: شریعت عقلانی. ‌‌
    63. قرشی،‌‌ ‌‌علی‌اکبر (1419هـ.ق). ‌‌مفردات نهج‌‌البلاغه. ‌‌تصحیح: البکایی،‌‌ ‌‌محمدحسن. ‌‌تهران: مؤسسه قبله الثقایه. ‌‌
    64. قمی،‌‌ ‌‌علی‌بن‌ابراهیم (1363). ‌‌تفسیر القمی. ‌‌قم: دار‌الکتاب. ‌‌
    65. قیروانی،‌‌ ‌‌ابراهیم‌بن‌علی الحصرمی (1419هـ.ق). ‌‌زهرالآداب و ثمر الالباب. ‌‌محقق: طویل، یوسف علی. ‌‌بیروت: دار‌الکتب العلمیه. ‌‌
    66. کلینى،‌‌ ‌‌محمد‌بن یعقوب (1407هـ.ق). ‌‌الکافى. ‌‌محقق: غفاری،‌‌ ‌‌علی‌‌اکبر.،‌‌ ‌‌و آخوندی،‌‌ ‌‌محمد. ‌‌تهران: دار‌الکتب الاسلامیه. ‌‌
    67. کدیور،‌‌ ‌‌محسن (1391). ‌‌خلاصه‌‌ای از جلسه مجازی پرسش و پاسخ دانشجویان ایرانی دانشگاه بین‌‌المللی سنگاپور. ‌‌ مشاهده شده در https://kadivar.com
    68. مجلسی،‌‌ ‌‌محمدباقر (1404هـ.ق). ‌‌مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول. ‌‌تهران: دار‌الکتب الاسلامیه. ‌‌
    69. مشکانی سبزواری،‌‌ ‌‌عباسعلی (1397). ‌‌فرهنگ مواجهه با بدپوششی در سیره اهل بیت(ع). مشاهده شده در ‌‌http://fa. ‌‌abna. ‌‌cc/6SQw ‌‌
    70. مفتح،‌‌ ‌‌محمدهادی (1386). ‌‌وظیفه حکومت اسلامی در زمینه بانوان. ‌‌مجموعه مقالات حجاب و مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    71. مفید،‌‌ ‌‌محمد‌بن نعمان (1413هـ.ق). ‌‌الإرشاد فی معرفه حجج‌‌الله على العباد. ‌‌قم: کنگره شیخ مفید. ‌‌
    72. مقاتل‌بن سلیمان (2002). ‌‌تفسیر مقاتل‌بن سلیمان. ‌‌محقق: فرید، احمد. ‌‌بیروت: دار‌الکتب العلمیه. ‌‌
    73. مقریزی،‌‌ ‌‌تقی‌‌الدین (1420هـ.ق). ‌‌امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏. ‌‌بیروت: دار‌الکتب العلمیه. ‌‌
    74. موسوی عقیقی، محمد (1398). زنان در آرای فقهی-پژوهشی گزارشی پیرامون نگرش فقه اسلامی به حقوق زنان. تهران: نگاه معاصر.
    75. نویری،‌‌ ‌‌شهاب‌‌الدین احمد (1423هـ.ق). ‌‌نهایه الارب فی فنون الادب. ‌‌قاهره: دار‌الکتب و الوثائق القومیه. ‌‌
    76. ورام‌بن ابی فراس المالکی الاشتری (1368). ‌‌تنبیه الخواطر ونزهه النواظر (مجموعه ورام). ‌‌تهران: دار‌الکتب الاسلامیه. ‌‌
    77. الویری،‌‌ ‌‌محسن.‌‌،‌‌ ‌‌و موسوی‌‌نیا،‌‌ ‌‌سید محمد مهدی (1398). ‌‌حریم جنسیتی در صدر اسلام. کتاب حجاب‌‌پژوهی؛ پوشش زنان در زمان پیامبر (ص).‌‌ ‌‌قم: دفتر تحقیقات زن و خانواده. ‌‌
    78. یعقوبی،‌‌ ‌‌احمد‌بن ابی یعقوب (بی‌‌تا). ‌‌تاریخ الیعقوبی. ‌‌بیروت: دار‌صادر. ‌‌
پژوهشنامه اسلامی زنان‌ و‌ خانواده
دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 26
فروردین 1401
صفحه 143-167

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار