آداب فرزندپروری در سده‌های چهارم تا هشتم هجری قمری براساس متون منثور ادبی و تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران. (نویسنده مسئول)

3 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

فرزند‌‌پروری و آداب پرورش از دیرباز مورد توجه فلاسفه، ادیبان و نخبگان فرهنگی بوده است که بازتاب بخشی از آن نیز در متون کهن زبان فارسی مشاهده می‌شود. پژوهش حاضر باهدف بررسی آداب فرزندپروری در سده‌های چهارم تا هشتم هجری قمری براساس متون منثور ادبی و تاریخی به‌روش کیفی از نوع تحلیل محتوا برپایه مطالعه متون اصلی انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده نکات ظریف و ارزشمندی قبل و بعد از تولد فرزند برای تضمین سلامتی جسمی، روانی و معنوی اوست. باتوجه به اینکه ساختار بیشتر خانواده‌ها در گذشته سلطه‌گرایانه بوده است، برخی توصیه‌ها و ظرایف کلامی و رفتاری به والدین - در جایگاه صاحبان قدرت و اختیار – تأمل‌برانگیز و قابل‌ توجه است. نام‌گذاری فرزندان و به‌‌کار بردن القاب شایسته برای آنها، ابراز محبت و احترام به فرزند، رعایت عدالت میان فرزندان هم‌جنس و غیرهم‌جنس، حفظ و مراقبت از فرزندان به‌‌‌‌بهای جان خود یا فرزند، اهتمام و تأکید‌‌ به بازی کودکان، گزینش دقیق دایه باتوجه به ویژگی‌هایی خاص، پندواندرز، تعلیم ‌‌و تربیت و جایگاه مهم تنبیه‌‌وتشویق از مواردی است که در متون ادبی شناسایی شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Parenting Customs in the Fourth to Eighth Centuries A.H. Based on Literary and Historical Prose Texts

نویسندگان [English]

  • Fateme ordibehesht Ordibehesht 1
  • Leila Pajouhandeh 2
  • Alireza Nabilou 3
1 . Ph.D. Student in Persian Language and Literature, University of Qom, Qom, Iran.
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Qom, Qom, Iran. (Corresponding Author)
3 Professor of Persian Language and Literature, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

Parenting and rearing customs have long been the focus of philosophers, writers, and cultural elites, and a part of it is reflected in the ancient texts of the Persian language. This qualitative research was conducted with the aim of investigating parenting customs in the fourth to eighth centuries A.H. based on literary and historical prose texts using the content analysis based on the study of original texts. The findings of the research showed that there are subtle and valuable points before and after the birth of the child to ensure his/her physical, mental, and spiritual health. Considering that the structure of most families was domineering in the past, some verbal and behavioral advices and subtleties to parents - in the position of the owners of power and authority - are thought-provoking and significant. Naming children and using appropriate nicknames for them, expressing love and respect for them, observing justice between children of the same and opposite sex, protecting and caring for children at the expense of one's own life or that of the child, paying attention to and emphasizing children's play, carefully choosing a nanny according to special characteristics, advices, education, training, and the important position of punishment and encouragement are among the things that were identified in the literary texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • parenting
  • customs in prose texts
  • parenting in the fourth to eighth centuries A.H
  • parenting in the ancient texts

مراجع

  1. * قرآن کریم (1389). مترجم: الهی قمشه‌ای، مهدی. قم: انصاریان.

    1. ابن‌‌بلخی (1385). فارس‌‌نامه. تصحیح و تحشیه: گای لیسترانجو رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.
    2. ابن‌‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1389). قانون. مترجم: شرفکندی. تهران: سروش.
    3. ابن‌‌محدث، تبریزی (منسوب به ابوالموید بلخی) (1397). عجایب‌‌الدنیا. مصحح: نویدی ملاطی، علی. تهران: افشار و سخن.
    4. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن علی (1380). روض‌الجنان و روح‌الجنان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    5. ابوروح، جمال‌‌الدین (1376). حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر. مصحح: شفیعی کدکنی، محمدرضا. تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.
    6. ابوریحان، محمدبن احمد بیرونی (1389). آثارالباقیه. مترجم: داناسرشت، اکبر. تهران: امیرکبیر.
    7. ارجانی، فرامرزبن خدادبن عبدالله ‌‌الکاتب (1362). سمک عیار. مصحح: ناتل خانلری، پرویز. تهران: آگاه.
    8. ارسطو (1364). سیاست. مترجم: عنایت، حمید. تهران: سپهر.
    9. ارموی، سراج‌الدین محمد (1340). لطایف‌الحکمه. مصحح: یوسفی، غلامحسین. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    10. اسفندیار کاتب، بهاءالدین‌محمد (1392). تاریخ طبرستان. تهران: میرماه.
    11. اعثم کوفی، ابومحمد (1374). الفتوح. مترجم: مستوفی هروی، محمدبن احمد. تهران: علمی و فرهنگی.
    12. افلاکی، شمس‌الدین احمد (1362). مناقب‌العارفین. تهران: دنیای کتاب
    13. انصاری، خواجه عبدالله (1349). رسائل جامع. تصحیح: دستگردی، وحید. تهران: چاپخانه شرق.
    14. باخرزی، ابوالمفاخر یحیی (1383). اورادالأحباب و فصوص‌‌الآداب. به‌‌کوشش: افشار، ایرج. تهران: دانشگاه تهران.
    15. بناکتی، محمدبن بناکتی (1378). تاریخ بناکتی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    16. بوجاری، سهیلا.، و پرچم، اعظم (1391). جایگاه و حقوق فرزندان در اسلام. نشریه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 20(16)، 137- 167.
    17. بهاءولد، بهاءالدین‌محمد (1352). معارف. به‌‌اهتمام: فروزانفر، بدیع‌الزمان. تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.
    18. بیضاوی، قاضی ناصرالدین (1382). نظام‌‌التواریخ. به‌‌کوشش: میرهاشم، محدث. تهران: انتشارات ادبی و تاریخی.
    19. بیهقی، ابوالفضل (1387). تاریخ بیهقی. به‌‌کوشش: خطیب رهبر، خلیل. تهران: مهتاب.
    20. تنوخی، محسن‌‌‌بن‌‌ علی‌‌‌بن ‌‌محمدبن‌‌ داود (1364). جامع‌الحکایات، ترجمه فرج بعد از شدت. مترجم: حسین‌بن سعد‌بن الحسین الدهستانی. مصحح: غفاری، علی‌‌اکبر. قم: انتشارات اسلامیه.
    21. ثغری، عمادبن محمد (1385). طوطی‌‌نامه (جواهر الأسمار). به‌‌کوشش: آل احمد، شمس‌‌الدین. تهران: فردوس.
    22. جرجانی، سیداسماعیل (1347). ذخیره خوارزمشاهی. تصحیح: مصطفوی، جلال. تهران: انجمن آثار ملی.
    23. حسینی قزوینی، شرف‌الدین‌فضل‌الله (1383). المعجم فی آثار ملوک‌العجم. به‌‌کوشش: فتوحی نسب، احمد. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دانشگاه تهران.
    24. خرقانی، ابوالحسن (1354). نورالعلوم. به‌‌اهتمام: مینوی، مجتبی. تهران: انجمن آثار ملی.
    25. خوافی، مجدالدین (1389). روضه خلد. مصحح: وفایی، عباسعلی. تهران: سخن.
    26. خیام نیشابوری، عمر (1385). نوروزنامه. مصحح: مینوی، مجتبی. نشر: اساطیر. ‌‌
    27. دهلوی، خواجه ‌‌حسن (1386). فوائدالفؤاد. مصحح: ملک، محمد لطیف. لاهور: نشر علمی لاهور.
    28. راوندی، محمدبن ‌‌علی (1386). راحه‌‌الصدور و آیه‌‌السرور. مصحح: محمد اقبال. تهران: نشر اساطیر.
    29. روزبهان ثانی، شرف‌الدین (1382). تحفه اهل عرفان. به‌‌کوشش: نوربخش، جواد. قم: یلدا.
    30. سبزی‌پور، امیر.، و حسنی‌راد، تورج (1391). بررسی برخی مؤلفه‌های تربیتی در متون تعلیمی کهن. نشریه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 5(3)، 195- 214.
    31. سرخسی، حامدبن فضل‌‌الله (1381). اعجوبه و محجوبه. مصحح: سمیع‌‌زاده، رضا. دانشگاه تهران: آنا.
    32. سعدی، مصلح‌بن عبدالله (1386). گلستان. به‌‌کوشش: خطیب رهبر، خلیل. تهران: صفی‌‌علی‌‌شاه.
    33. سلطان ولد، بهاءالدین‌محمد (1367). معارف. به‌‌کوشش: هروی، نجیب مایل. تهران: مولی.
    34. سمرقندی، ابوحفص عمربن حسن (1354). منتخب رونق‌المجالس و بستان‌العارفین و تحفه‌المریدین. مصحح: رجایی، احمدعلی. تهران: دانشگاه تهران.
    35. سهروردی، شهاب‌الدین (1374)‌‌. فی حاله‌‌الطفولیت. به‌‌کوشش: مفید، حسین. نشر: ایران مصور.
    36. سیف، سوسن.، کدیور، پروین.، کرمی نوری، رضا.، و لطف‌آبادی، حسین (1401). روان‌‌شناسی رشد1. تهران: پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.
    37. سیفی هروی، سیف‌بن محمد (1381). پیراسته تاریخ‌نامه هرات. به‌‌کوشش: محمدآصف فکرت. تهران: بنیاد موقوفات محمد افشار.
    38. شبانکاره‌ای، محمدبن علی (1376). مجمع‌‌الأنساب. مصحح: محدث، میرهاشم. تهران: امیرکبیر.
    39. شمس تبریزی، شمس‌الدین (1391). مقالات شمس تبریزی. مصحح: موحد، محمدعلی. تهران: خوارزمی.
    40. شهمردان‌بن ابی‌الخیر (1362). نزهت‌نامه علایی. مصحح: جهان‌‌پور، فرهنگ. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    41. طرسوسی، ابوطاهربن حسن (1346). داراب‌‌نامه طرسوسی. مصحح: صفا، ذبیح‌‌الله. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    42. طرسوسی، ابوطاهربن حسن (1380). ابومسلم‌‌نامه. مصحح: اسماعیلی، حسینی. تهران: قطره. ‌‌
    43. طرسوسی، ابوطاهربن حسن (1395). حماسه قرآن حبشی. مصحح: جعفرپور، میلاد. تهران: علمی فرهنگی.
    44. طوسی، خواجه‌نصیرالدین (1360). اخلاق ناصری. مصحح: مینوی مجتبی.، و حیدری، علیرضا. تهران: خوارزمی.
    45. ظهیری سمرقندی، محمدبن علی (1381). سندبادنامه. مصحح: کمال‌الدینی، محمدباقر. تهران: میراث مکتوب.
    46. عبید زاکانی، خواجه ‌‌نظام‌‌الدین (1374). اخلاق ‌‌الأشراف. مصحح: حلبی، علی‌‌اصغر. تهران: اساطیر.
    47. عبید زاکانی، خواجه ‌‌نظام‌‌الدین (1383). رساله دلگشا به‌‌انضمام رساله‌های تعریفات، صدپند، نوادرالأمثال. مصحح: حلبی، علی‌‌اصغر. تهران: اساطیر.
    48. عتبی، ابونصر محمدبن عبدالجبار (1334). تاریخ یمینی. مترجم: جرفادقانی، ابوالشرف. مصحح: قویم، علی. تهران: فردین.
    49. عطار نیشابوری، فریدالدین (1391). تذکره‌‌الاولیا. به‌‌کوشش: توکلی، امیر. تهران: بهزاد.
    50. عنصرالمعالی، کیکاوس‌بن اسکندر (1378). قابوس‌نامه. مصحح: یوسفی، غلامحسین. تهران: علمی و فرهنگی.
    51. عوفی، سدیدالدین‌محمد (1374). جوامع‌‌الحکایات. مصحح: شعار، جعفر. تهران: سخن.
    52. عین‌‌القضات همدانی، عبدالله‌بن محمد (1362). نامه‌های عین‌القضات همدانی. به‌‌کوشش: منزوی علی‌‌نقی.، و عسیران، عفیف. تهران: اساطیر.
    53. غزالی، امام محمد (1387). کیمیای سعادت. به‌‌کوشش: خدیوجم، حسین. تهران: علمی و فرهنگی.
    54. غزالی، امام محمد (1389). نصیحه‌‌الملوک. تهران: نشر فردوس.
    55. فخرالدین رازی، محمدبن عمر (1382). جامع‌‌العلوم ستینی. مصحح: آل‌‌داود. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
    56. فضل‌‌الله همدانی، رشیدالدین (1373). جامع‌‌التواریخ. مصحح: روشن، محمد.، و موسوی، مصطفی. نشر: البرز.
    57. قاضی حمیدالدین بلخی، ابوبکر (1372). مقامات حمیدی. صحح: انزابی‌‌نژاد، رضا. تهران: دانشگاهی.
    58. قشیری، ابوالقاسم (1391). ترجمه رساله قشیریه. مترجم: ابوعلی حسن‌بن احمد عثمانی. مصحح: مهدی، مجتبی. تهران: هرمس.
    59. کاشانی، عزالدین محمود (1387). مصباح‌‌الهدایه و مفتاح‌‌الکفایه. مصحح: کرباسی، عفت.، و برزگر خالقی، محمدرضا. تهران: زوار.
    60. کوخایی، آزاد.، و رود مقدس، رمضانعلی (1395). بررسی سبک‌های فرزندپروری در منابع اسلامی. نشریه پژوهشی بصیرت و تربیت اسلامی، 36(13)، 129- 150.
    61. گرگانی، میرزا عبدالعظیم خان (1312). تاریخ برامکه. تهران: مجلس.
    62. گولپینارلی، عبدالباقی (1366). مولویه بعد از مولانا. مترجم: توفیقس بحانی. نشر: کیهان.
    63. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالأنوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (ع). بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    64. مرقی کاشانی، افضل‌‌الدین محمد (1366). مصنفات. مصحح: مینوی، مجتبی. تهران: خوارزمی.
    65. مسکویه، احمد (1374). جاویدان خرد. مترجم: شوشتری، تقی‌‌الدین محمد. صحح: ثروتیان، بهروز. ناشر: فرهنگ کاوش.
    66. معلم یزدی، معین‌الدین (1400). مواهب الهی در تاریخ آل مظفر. قم: ادبیات.
    67. منتجب‌‌الدین بدیع، مؤیدالدوله (1384). عتبه الکتبه. مصحح: قزوینی، محمد.، و آشتیانی، اقبال. تهران: اساطیر.
    68. منشی، نصرالله‌بن محمد (1389). کلیله ‌و دمنه. مصحح: مینوی، مجتبی. تهران: پیمان.
    69. منور، محمد (1398). اسرارالتوحید. مصحح: بهمنیار، احمد. تهران: کتابخانه طهوری.
    70. منهاج سراج، عثمان‌بن محمد (1389). طبقات ناصری. مصحح: حبیبی، عبدالحی. تهران: اساطیر.
    71. مولوی، جلال‌الدین محمد (1390). مکتوبات مولانا. مصحح: سبحانی، توفیق. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    72. مولوی، جلال‌الدین محمد (1394). فیه ما فیه. تهران: معین.
    73. مؤید بغدادی، بهاءالدین محمد (1315). التوسل ‌‌الی ‌الترسل. مصحح: بهمنیار، محمد. تهران: سهامی خاص.
    74. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1361). کشف‌الأسرار و عدة‌الأبرار. تهران: امیرکبیر.
    75. نبی‌‌لو، علیرضا (1388). تربیت فرزندان در آیینه متون نثر. قم: دانشگاه قم.
    76. نجم‌‌الدین‌رازی، ابوبکر عبدالله‌بن محمد (1312). مرصادالعباد من المبدأ‌‌ الی ‌‌المعاد. به‌‌کوشش: شمس‌‌العرفا. تهران: مجلس.
    77. نخجوانی، هندوشاه (1344). تجارب‌‌السلف در تواریخ خلفا و وزرای ایشان. مصحح: اقبال، عباس. تهران: کتابخانه طهوری.
    78. نخجوانی، هندوشاه (1395). دستورالکاتب فی تعیین‌‌المراتب. مصحح: احمدی دارانی، علی‌‌اکبر. تهران: نشر مرکز.
    79. نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر (1396). ترجمه تاریخ بخارا. مترجم: قبادی، ابونصر. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
    80. نظامی نیشابوری، صدرالدین حسن (1391)‌‌. تاج‌‌المآثر. مصحح: فاموری، مهدی.، و شادآرام، علیرضا. ناشر: دانشگاه آزاد یاسوج.
    81. نیشابوری، ظهیرالدین (1332). سلجوقنامه. تهران: خاور.
    82. وراوینی، سعدالدین (1387). مرزبان‌نامه. به‌‌کوشش: خطیب‌‌رهبر، خلیل. تهران: صفی علیشاه.
    83. وصاف‌الحضره، عبدالله‌بن فضل‌الله (1399). تاریخ وصاف. مصحح: نیک‌‌نژاد، علیرضا. تهران: میرماه.
    84. وطواط، رشیدالدین محمد (1362). حدایق ‌‌السحر فی ‌‌دقایق‌‌الشعر. مصحح: اقبال، عباس. تهران: سنایی و طهوری.
    85. هجویری غزنوی، علی (1375). کشف‌‌المحجوب. مصحح: ژوکوفسکی. تهران: امیر.
    86. یعقوبی، احمد بن اسحاق (1382). تاریخ یعقوبی. مترجم: آیتی، محمدابراهیم. تهران: علمی و فرهنگی.
پژوهشنامه اسلامی زنان‌ و‌ خانواده
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 34
اردیبهشت 1403
صفحه 103-124

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار