تحدیدپذیری اختیار رجوع به فدیه (عوض) در طلاق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

3 دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

موضوع تحدید اراده زوجه در رجوع به فدیه (عوض) به‌دلیل رواج عملی آن و مشکلات ناشی از این شرط، ضرورت دارد. هرچند حاکمیت اراده اشخاص در قلمرو نکاح محترم است، وجود مصالحی برای صیانت از استحکام خانواده و سیاست تسهیل در بازگشت‌پذیری طلاق، محدودیت‌هایی را در نحوه اِعمال اختیارات، می‌طلبد. ازجمله این موارد، نحوه دخالت اراده زن در رجوع به فدیه (عوض) است. پژوهش حاضر باهدف بررسی تحدیدپذیری اختیار رجوع به فدیه (عوض) در طلاق، به‌شیوه تحلیلی- اسنادی انجام شد و به این پرسش که آیا تحدید اراده زوجه در شکل «اسقاط حق رجوع به فدیه»، «شرط فعل منفی حقوقی» یا «صلح» و نظایر آن، امکان دارد، پاسخ داده شد. نتایج نشان داد که با مراجعه به ادله، مبانی و تحلیل هسته حق رجوع و ارتباط آن با مصلحت خانواده، معلوم می‌شود در طلاق خلع و مبارات، اقدام زن در تحدید اراده خود دراین‌باره، مؤثر نیست و پس از طلاق (تا انقضای عدّه) نیز حق بر رجوع به قوت خود باقی است و به‌طریق‌اولی در حد فاصل توافق مقدماتی و طلاق، اراده زوجه، تحدیدپذیر نخواهد بود. در ناحیه مرد نیز، شرط رجوع به زن، قبل از رجوع زن به فدیه، خلاف شرع و مقتضای بائن بودن و درنتیجه، باطل است. در طلاق به‌عوض نیز رجعی و بائن بودن طلاق و احکام آن در دست شارع مقدس است و جنبه حکمی دارد و نه جنبه حقی. از‌این‌رو، تحدید اراده، در هر دو مرحله (در دوره توافق مقدماتی و بعد از طلاق) به قیاس اولویت، امکان‌پذیر نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Limitation of the Authority to Refer to Compensation (Fidyah) in Divorce

نویسندگان [English]

  • Hussein Nouri 1
  • Ali Jafari 1
  • Hussein Javar 2
  • Mohadeseh Osouli Yamchi 3
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, College of Farabi, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Private Law, College of Farabi, University of Tehran, Tehran, Iran. (Corresponding Author)
3 Ph.D. in Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, College of Farabi, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The issue of the limitation of wife's will in referring to compensation (Fidyah) is necessary thanks to its practical prevalence and the problems caused by this condition. Although the sovereignty of individuals' will is respected in the realm of marriage, the interests to protect the family stability and the policy of facilitating the reversibility of divorce requires limitations in the way the authorities are exercised. Among these cases, the way of interfering the woman's will in referring to compensation (Fidyah). The present research was conducted with the purpose of investigating the limitation of the authority to refer to compensation (Fidyah) in divorce, in an analytical-documentary way, and the question whether the limitation of wife's will, in the forms of "revocation of the right to refer to compensation (Fidyah)", "condition of negative legal action" or "peace" and the like, is possible or not, was answered. By referring to the evidence, foundations and analysis of the core of the right to refer and its relationship with the interest of the family, it is clear that in the divorce of Khula and Mubarat, the woman's action in limiting her will in this regard is not effective. After the divorce (until the expiry of the idah), the right to refer also remains, and so the wife's will won't be limited in the interval between the preliminary agreement and the divorce. In the case of the man, the condition of referring to the woman before the woman refers to compensation (Fidyah) is against Sharia and is the requirement of being complete, and as a result, it is invalid. In regard to the divorce of compensation (Fidyah), the reversible divorce or complete divorce and their rulings, are in the hands of the Islamic legislator, and have a ruling aspect and not a legal aspect. Therefore, it won't be possible to limit the will in both stages (in the period of preliminary agreement and after divorce) by the comparison of priority.

کلیدواژه‌ها [English]

  • wife's will
  • limitation of the authority
  • compensation (Fidyah)
  • divorce of Khula
  • divorce of Mubarat
  • divorce of compensation (Fidyah)
  1. ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1409هـ.ق). من لایحضره الفقیه. مترجم: غفاری، علی‌اکبر. تهران: نشر صدوق.
  2. ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی (1413هـ.ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  3. ابن‌بابویه(شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1415هـ.ق). المقنع. قم: مؤسسه امام هادی (ع).
  4. ابن‌براج، عبدالعزیز (1406هـ.ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  5. ابن‌فارس، احمد (1404هـ.ق). معجم مقاییس اللغه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
  6. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1414هـ.ق). لسان العرب. بیروت: دار‌الفکر.
  7. اصلانی، حمیدرضا1386). ضمانت اجرای شرط ترک فعل حقوقی ازمنظر فقه امامیه و حقوق مدنی ایران با رویکردی بر آرای امام‌ خمینی (ره). نشریه متین، 9(36)، 1-20.
  8. انصاری، مرتضی (1386). المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  9. انصاری، مرتضی (1421هـ.ق). صیغ العقود و الایقاعات. قم: مجمع اندیشه اسلامی.
  10. انصاری، مسعود.، و طاهری، محمدعلی (1388). دانشنامه حقوق خصوصی. تهران: انتشارات جنگل جاودانه.
  11. بحرالعلوم، محمد‌بن محمدتقی (1403هـ.ق). بلغه الفقیه. تهران: منشورات مکتبه الصادق.
  12. بحرانی آل عصفور، حسین‌بن محمد (بی‌‌تا). الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرایع. قم: مجمع البحوث العلمیه.
  13. بحرانی، یوسف‌بن احمد (1405هـ.ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  14. توحیدی، محمدعلی (1412هـ.ق). مصباح ‌الفقاهه فی المعاملات. تقریرات درس آیت‌اللّه ابوالقاسم خویی. بیروت: دار‌الهدی.
  15. جعفری‌صامت، حسین.، طبائی, مهشید سادات.، و نیک‌نژاد، جواد (1401هـ.ق). وضعیت فقهی حقوقی معاملات معارض با شرط ترک فعل حقوقی. نشریه مطالعات میان‌‌رشته‌‌ای فقه، 1(9)، 153- 167.
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376). حقوق خانواده. تهران: کتابخانه گنج دانش.
  17. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387). مجموعه محشای قانون مدنی. تهران: کتابخانه گنج دانش.
  18. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1391). مجموعه محشای قانون مدنی. تهران: انتشارات گنج دانش.
  19. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1393). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
  20. حرعاملی، محمد‌بن حسن (1409هـ.ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
  21. حرعاملی، محمد‌بن حسن (1418هـ.ق). الفصول المهمه فی اصول الائم. قم: مؤسسه معارف اسلامی امام‌ رضا (ع).
  22. حسینی روحانی قمی، سیدمحمدصادق (1412هـ.ق). فقه الصادق. قم: دار‌الکتاب مدرسه امام صادق(ع).
  23. حسینی سیستانی، سیدعلی (1417هـ.ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی.
  24. حلبی ابوالصلاح، تقی‌‌الدین‌بن نجم‌الدین (1403هـ.ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (ع).
  25. حلی (ابن‌ادریس)، محمد‌بن منصور (1410هـ.ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  26. حلی (فخر المحققین)، محمد‌بن حسن (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  27. حلی، مقداد‌بن عبداللّه سیوری (1404هـ.ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌‌الله مرعشی نجفی (ره).
  28. حلی، مقداد‌بن عبداللّه سیوری (بی‌‌تا). کنز العرفان فی فقه القرآن. مترجم: بخشایشی، عبدالرحیم عقیقی. قم: بی‌‌نا.
  29. خسروی، حامد.، حاجی‌عزیزی، بیژن.، و نیازی، قدرت‌الله (1395). ماهیت رجوع و تمییز آن از مفاهیم مشابه. نشریه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 15(8)، 147-174.
  30. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412هـ.ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دار‌العلم
  31. سبحانی تبریزی، جعفر (1414هـ.ق). نظام الطلاق فی الشریعه الاسلامیه الغراء. قم: مؤسسه امام ‌صادق (ع).
  32. سبزواری، محمدباقر (1423هـ.ق). کفایه الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  33. سکوتی نسیمی، رضا (1395). بررسی فقهی و حقوقی ضمانت اجرای تخلف از شرط ترک فعل حقوقی. نشریه آموزه‌های فقه مدنی، 8(13)، 129-156.
  34. شمس، عبدالله (1389). آیین دادرسی مدنی. تهران: نشر دراک.
  35. صدر، سیدمحمد (1416هـ.ق). ماوراء الفقه. بیروت: دار‌الاضواء.
  36. صفایی، سید حسن.، و امامی، سید اسدالله (1393). مختصر حقوق خانواده. تهران: نشر میزان.
  37. صیمری، مفلح‌بن حسن‌بن رشید (1408هـ.ق). تلخیص الخلاف و خلاصه الاختلاف. قم: کتابخانه آیت‌‌الله مرعشی نجفی.
  38. طباطبایی، سید علی‌بن محمد (1418هـ.ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: مؤسسه آل البیت.
  39. طوسی، ابوجعفر محمد‌بن حسن (1400هـ.ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار‌الکتاب العربی.
  40. طوسی، ابوجعفر محمد‌بن حسن (1407هـ.ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  41. طوسی، ابی جعفر محمد‌بن الحسن (1390). الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار. تهران: دار‌الکتب الاسلامیه.
  42. طوسی، محمد‌بن الحسن (1401هـ.ق). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه. تهران: دار‌الکتب الاسلامیه.
  43. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن علی (1430هـ.ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: دار‌العلم.
  44. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین علی (1432هـ.ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  45. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد‌بن جمال‌الدین مکی (1410هـ.ق). اللمعه الدمشقیه. بیروت: دار‌التراث الدار الاسلامیه.
  46. علامه حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدی (1420هـ.ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: مؤسسه امام‌ صادق (ع).
  47. علامه‌حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدی (1423هـ.ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  48. علامه‌حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدی (1413هـ.ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  49. فاضل‌الآبی، حسن‌‌بن ابی‌طالب (1417هـ.ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  50. فاضل‌لنکرانی، محمد (1425هـ.ق). جامع المسائل. قم: امیر قلم.
  51. فیض‌کاشانی، محمدمحسن (1425هـ.ق). الشافی فی العقائد و الاخلاق و الاحکام. تهران: دار‌نشر اللوح المحفوظ.
  52. فیض‌کاشانی، محمدمحسن (بی‌‌تا). مفاتیح الشرایع. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌‌الله مرعشی نجفی (ره).
  53. قاسم‌زاده، سید مرتضی (1392). حقوق مدنی مختصر قراردادها و تعهدات. تهران: نشر دادگستر.
  54. قمی، میرزا ابوالقاسم‌بن محمدحسن (1427هـ.ق). رسائل المیرزا القمی. محقق: تبریزیان، عباس. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  55. کاتوزیان، ناصر (1385). اثبات و دلیل اثبات. تهران: نشر میزان.
  56. کاتوزیان، ناصر (1390). ایقاع. تهران: نشر میزان.
  57. کاتوزیان، ناصر (1391). حقوق مدنی خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  58. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1429هـ.ق). الکافی. قم: دار‌الحدیث للطباعه و النشر.
  59. محقق‌حلی، نجم‌الدین جعفر‌بن حسن هذلی (1408هـ.ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: انتشارات اسماعیلیان.
  60. محقق‌داماد، سید مصطفی (1384). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  61. محمود، عبدالرحمان (1991). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه. بی‌‌جا: بی‌‌نا.
  62. مرتاضی، احمد.، حاجی‌حسینی، حسین.، و صفرخانی، مهدی (1396). تحلیل نظریه دوگانگی طلاق به‌عوض و طلاق خلع و آثار مترتب بر آن. نشریه جستارهای فقهی و اصولی، 9(3)، 169-197.
  63. مطهری، مرتضی (بی‌‌تا). فقه و حقوق. قم : بی‌‌نا.
  64. معین، محمد (1385). فرهنگ فارسی معین. تهران: نشر معین.
  65. مکارم‌شیرازی، ناصر (1424هـ.ق). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام علی‌بن ابی‌‌طالب(ع).
  66. موسوی بجنوردی، سید محمد (1410هـ.ق). قواعد فقهیه. تهران: مؤسسه عروج.
  67. موسوی‌خویی، سید ابوالقاسم (1410هـ.ق). منهاج الصالحین. قم: مدینه العلم.
  68. موسوی‌عاملی، سیدمحمد‌بن علی (1411هـ.ق). نهایه‌‌المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  69. موسوی‌گلپایگانی، سید محمدرضا (1409هـ.ق). مجمع المسائل. قم: دار‌القرآن الکریم.
  70. نایینی، میرزامحمدحسین (1424هـ.ق). منیه‌‌الطالب فی شرح المکاسب. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  71. نجفی (کاشف‌الغطاء)، حسن‌بن جعفر (1422هـ.ق). انوار الفقاهه (کتاب الطلاق). نجف: مؤسسه کاشف‌الغطاء.
  72. نجفی، محمدحسن (1367). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دار‌الاحیاء التراث العربی.
  73. نجفی‌خوانساری، موسی (1418هـ.ق). تقریر میرزا محمدحسین النایینی. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  74. نراقی، مولی احمد‌بن محمدمهدی (1422هـ.ق). رسائل و مسائل. قم: کنگره نراقیین ملامهدی و ملااحمد.
  75. هدایت‌نیا، فرج‌الله (1391). بررسی حدود اختیار زوج در طلاق خلع. نشریه فقه و حقوق خانواده، 56، 75- 96.