شکل‌گیری تمایزیافتگی خود در خانواده‌: کشف فرآیندها از طریق نظریه میانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دورۀ دکتری تخصصی رشتۀ مشاوره، پردیس بین‌المللی ارس دانشگاه تهران، ایران

2 دانشیار دانشکدۀ روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، ایران.

3 استادیار دانشکدۀ روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

تمایزیافتگی خود، پدیده‌ای بافتارمند، فرهنگی و وابسته به شرایط محیطی و اجتماعی است که در فرآیندی پویا و متأثر از عوامل مختلفی شکل می‌گیرد. براین‌اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسی و بازنمایی چگونگی شکل‌گیری فرآیند تمایزیافتگی خود در خانواده، با رویکرد کیفی و به‌روش نظریه برخاسته از داده‌ها از نوع نظام‌مند انجام‌شد. جامعه مشارکت کنندگان پژوهش شامل متأهلین 30 تا 45 ساله شهر تبریز که با خانواده خود زندگی می‌کردند، بود که تعداد 17 نفر از ایشان به‌روش نمونه‌گیری هدفمند و نظری تا رسیدن به اشباع نظری در مصاحبه نیمه‌ساختار یافته برای ورود به پژوهش انتخاب شدند. تحلیل داده‌ها هم‌زمان با گردآوری داده‌ها باروش کدگذاری نظری (طی سه مرحله؛ کدگذاری باز، محوری و گزینشی) انجام شد. در نهایت461 کد اولیه و 117 زیرمقوله و 18 مقوله استخراج شد و در بخش‌های شش‌گانه الگوی پارادایمی طبقه‌بند گردید و یک‌نظریه میانی تکوین یافت. نتایج نشان داد که انگیزه پیشرفت و شرایط چالش‌برانگیز، افراد را به استقلال فکری، هویت‌طلبی و منزلت اجتماعی سوق می‌دهد که این موارد پدیده‌های محوری فرآیند شکل‌گیری تمایزیافتگی خود را تشکیل می‌دهند. همچنین، چنانچه افراد تحت تأثیر شرایط واسطه‌ای نظیر کسب تجربه‌های متفاوت، ویژگی‌های خودتعیین‌گر و تمایل به موفقیت و شرایط زمینه‌ای مانند ارتباط با الگوهای موفق، ساختارهای اجتماعی و فرهنگی، بسترها و رویدادها در خانواده و جو مشارکتی/حمایتی خانواده قرار گیرند، راهبردهایی همچون رفتارهای مسئولانه، همیارانه و سنجیده و تلاش برای کنترل احساسات را خواهند داشت که این راهبردها منجر به موفقیت در شغل و زندگی، رضایتمندی و خوداتکایی توأم با بهبود روابط می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Formation of Self-Differentiation in Family Dynamics: A Middle-Range Theory Exploration

نویسندگان [English]

  • Salar Seyyed Majidi 1
  • Keyvan Salehi 2
  • yaser madani 3
  • Somaye Shahmoradi 3
1 Ph.D student in counseling at Aras International Campus, University of Tehran, Iran
2 Associate Professor, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Self-differentiation is a contextual phenomenon and dependent on environmental and social conditions that is formed and experienced in a dynamic process under the influence of various conditions. This qualitative study aimed to explore the formation process of self-differentiation in families using the grounded theory approach (systematic type). The population included married people aged 30 to 45 living with their own families in the city of Tabriz, and 17 of them were selected by the judgmental sampling until theoretical saturation was reached through semi-structured interviews. The data analysis was done simultaneously with the data collection using the theoretical approach (during three stages: open coding, axial coding, and selective coding). Finally, 461 initial codes were extracted and categorized into 117 subcategories and 18 categories, which were classified into six sections of the paradigmatic model, resulting in the development of a middle-range theory. The findings suggested that progress motivation and challenging conditions lead people to intellectual independence, identity seeking, and social dignity, which are the central phenomena of the formation process of self-differentiation. Additionally, if people are influenced by intermediary conditions, such as gaining different experiences in life, self-determining characteristics, communication with successful models, social and cultural structures, contexts, and events in the family, as well as the cooperative/supportive atmosphere of the family, they will carry out strategies, like responsible, cooperative, and considered behaviors, and will try to control emotions, which these strategies lead to success and progress in life, satisfaction, self-reliance, and the improvement of the quality of relationships.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  •  self-differentiation
  • formation process of self-differentiation
  • self-differentiation in family
  • grounded theory
  1. افروز، غلا‌معلی (1389). روا‌ن‌شناسی خانواده: همسران برتر. تهران: انجمن اولیا و مربیان.

  2. احمدی، خدابخش.، و پاک‌نژاد، فرشته (1396). وضعیت شاخص‌های تمایزیافتگی در خانواده‌های تهرانی. فصل‌نامه فرهنگ مشاوره و رواندرمانی، 8(30)، 219–

  3. استراوس، انسلم و کربین، جولیت (1400). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. مترجم: افشار، ابراهیم. تهران: نشر نی.

  4. اسماعیلی، مریم.، صلصالی، مهوش.، و چراغی، محمدعلی (1392). کیفیت در مطالعات گراندد تئوری. مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2(3)، 287–

5.        آغاسی‌نژاد، سحر.، خدابخشی‌کولایی، آناهیتا.، فلسفی‌نژاد، محمدرضا.، و ثناگو، اکرم (1398). رابطه عملکرد خانواده و تمایزیافتگی خود با احساس غربت در دانشجویان دختر خوابگاهی. نشریه روان‌پرستاری، ۷(۶)، 46– 52.

  1. بازرگان، عباس (1397). مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته. تهران: نشر دیدار.

7.        پاشاشریفی، حسن.، معنوی‌پور، داود.، و عسگری، فاطمه (1393). بررسی ویژگی‌های روانسنجی پرسش‌نامه تمایزیافتگی‌خود. نشریه روان‌شناسی تحلیلی شناختی، 5(18)، 9– 22.

8.        پاک‌نژاد، فرشته.، و احمدی، خدابخش (1396). همسنجی شناسه‌های تمایزیافتگی‌خود از دیدگاه میان‌نسلی بوئن با شناسه‌های تمایزیافتگی ادراک‌شده در جامعه پدر و مادرهای ایرانی شهر تهران. نشریه مشاوره و رواندرمانی خانواده، 1(23)، 65- 84.

9.        پناغی، لیلی.، زاده‌محمدی، علی.، باقریان، فاطمه.، پاکدامن، شهلا.، احمدآبادی، زهره.، و محمدی، سمیه (1395). جستجوی الگوی سلامت خانواده ایرانی: یک‌مطالعه کیفی. فصلنامه خانواده‌پژوهی، 12(46)، 179–196.

10.    تامسون، رزماری (1388). نظریه‌ها و فنون مشاوره. مترجم: اسمعیلی، معصومه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

11.    حاجیلو، مریم.، گودرزی، محمود.، و احمدیان، حمزه (1400). تدوین مدل علّی ازدواج موفق بر اساس سبک‌های دلبستگی و ویژگی‌های شخصیتی با نقش واسطه‌ای تمایزیافتگی. نشریه روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 12(43)، 42– 54.

  1. حسینقلی‌پور، اصغر.، پورشالچی، حسام.، بیگ‌زاده، بهداد.، و محبوب‌کلیبر، امین (1395). خانواده و اهمیت آن در اسلام. کنفرانس بین‌المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماعی. ترکیه، استانبول.

13.    حسینیان، شهامت.، و فهیمی، علی (1388). عوامل مؤثر بر منزلت اجتماعی پلیس راهنمایی و رانندگی. نشریه مطالعات مدیریت ترافیک، 4(13)، 11– 34.

14.    حق‌شناس، سارا.، و ابوالمعالی، خدیجه (1401). طراحی الگوی مفهومی تبیین موفقیت شغلی مشاوران مدارس. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 13(49)، 77– 94.

15.    خدیوی، اسداله.، و وکیلی‌مفاخری، افسانه (1390). رابطه بین انگیزه پیشرفت، منبع کنترل، خودپنداره و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال اول متوسطه نواحی پنجگانه تبریز. نشریه علوم تربیتی، 4(13)، 45- 66.

16.    دانایی‌فرد، حسن.، و امامی، سیدمجتبی (1386). استراتژی‌های پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه‌پردازی داده‌بنیاد. نشریه اندیشه مدیریت، 1(2)، 69– 97.

17.    دهناد، ویدا (1400). نظریه‌ خود-تعیین‌گری و ارتباط آن با نظریه هدف‌گذاری. نشریه رویش روان‌شناسی، ۱۰(۳)، ۱۷۱- ۱۸۲.

18.    ستوده‌نیا، محمدرضا.، و رضایی، اسماعیل (۱۳۹۰). خانواده، نهاد بهینه‌ساز فرصت جوانی از منظر قرآن و روایات. نشریه قرآنی کوثر، شماره 1(۴۰)، 39– 49.

19.    سیدمجیدی، سالار.، صالحی، کیوان.، مدنی، یاسر.، و شاهمرادی، سمیه (1402). فراتحلیل مطالعات خودتمایزیافتگی در خانواده‌های ایرانی. نشریه پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، 45(2)، 101-116.

20.    شرف‌الدین، سیدحسین.، و چراغی‌کوتیانی، اسماعیل (1393). نقش فرهنگ و ساختارهای فرهنگی در تحولات جمعیتی. نشریه معرفت فرهنگی و اجتماعی، 6(1)، 51– 78.

21.    شهبازی، مسعود (1393). بررسی و مقایسه اثربخشی آموزش راهبردهای مسئله‌گشایی و مهارت‌های ارتباطی بر تمایزیافتگی خود، ابراز وجود، راهبردهای مسئله‌گشایی و مهارت‌های ارتباطی در زوج‌ها. رساله دکتری مشاوره. دانشگاه شهید چمران. اهواز. (نسخه الکترونیکی)

22.    شهیدی، شهریار.، نجاتی، وحید.، و کمری، سامان (1394). شخصیت ایرانی: شواهدی از تفاوت‌های فرهنگی و ویژگی‌های شخصیتی. نشریه تحقیقات علوم رفتاری، 13(4)، 525– 531.

23.    شیدا، سمیرا.، راضی‌رودی، داود.، فروغی، الناز.، و مسعودی، شاهد (1400). پیشبینی خودمتمایزسازی براساس مدل‌های ارتباطی خانواده و تیپ‌های شخصیتی زنان متأهل. فصلنامه خانواده و بهداشت، 3(27)، 79- 98.

  1. صالحی‌سرنسری، علیرضا (1392). عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تأثیر آن بر اختلافات خانوادگی در شهر تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکز. (نسخه الکترونیکی)

  2. صالحی، کیوان.، بازرگان، عباس.، صادقی، ناهید.، و شکوهی‌یکتا، محسن (1394). بازنمایی ادراکات و تجارب زیسته معلمان از آسیب‌های احتمالی ناشی از اجرای برنامه ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی. فصلنامه مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، 5(9)، 59–

26.    عقیلی، مجتبی.، نانوا، طیبه.، بابایی، انسیه.، و پورشفیع، مژگان (1401). پیشبینی رضایت از زندگی بر اساس سبک زندگی اسلامی، شکیبایی و تحمل ناکامی در بین زنان. دین و سلامت، 10(2)، 1–10.

27.    علیزاده، زهرا.، پویاکیان، مجتبی.، و اعتماد، کورش (1401). نقش تفاوت‌های فردی و روان‌شناختی در بروز رفتارهای ناایمن: یک‌مطالعه مقطعی بین کارکنان یک شرکت توربین‌سازی. فصلنامه بهداشت و ایمنی کار، 12(2)، 384– 402.

28.    غفاری، ابوالفضل.، و ارفع‌بلوچی، فاطمه (1390). رابطه انگیزش پیشرفت و خودپنداره تحصیلی با اضطراب امتحان در دانشجویان تحصیلات تکمیلی. نشریه پژوهش‌های روان‌شناسی بالینی و مشاوره، ۱(۲)، ۱۲۱- ۱۳۶.

29.    فایرستون، رابرت.دبلیو.، فایرستون، لیزا.، و جویس، کتلت (1402). تمایزیافتگی خود و یک مدل درمانی برای ارتقای آن. مترجم: سیدمجیدی، سالار. تهران: انتشارات علم و دانش.

30.    فراست‌خواه، مقصود (۱۳۹۶). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایه. تهران: انتشارات آگاه.

31.    قادری، طاهره.، ودادهیر، ابوعلی.، و چمنی، سولماز (1391). سطح توانمندی زنان متأهل و عوامل مرتبط با آن. نشریه مطالعات جامعه شناختی ایران، 2(4)، 45– 65.

32.    قربانی، خاور.، خیری، سیمین.، و چیره، نسرین (1401). مطالعة فرهنگی بروز و کنترل هیجان در فرهنگ عامه ایران (نمونه موردی: امثال و حکم دهخدا). نشریه فرهنگ و ادبیات عامه، 10(46)، 127– 164.

33.    کریمیان، زهرا.، صالحی، کیوان.، و خدایی، ابراهیم (1399). ارائه نظریه داده‌بنیاد برای تبیین فرایند شکل‌گیری روحیه کارآفرینی در بین دانش‌آموزان مدارس فنی و حرفه‌ای. نشریه اندیشه‌های نوین تربیتی، 16(1)، 7- 44.

34.    کمپل، ویلیام.اچ.، و روهرباف، رابرت.ام (1394). دستنامه فرمول‌بندی زیستی-روانی-اجتماعی. مترجم: شایگان‌فرد. مهران. تهران: انتشارات ارجمند.

35.    گلدنبرگ، ایرنه.، و گلدنبرگ، هربرت (1393). خانواده‌درمانی. مترجمان: حسین‌شاهی‌برواتی، حمیدرضا.، نقشبندی، سیامک.، و ارجمند، الهام. تهران: نشر روان.

36.    گلدنبرگ، هربرت.، و گلدنبرگ، ایرنه (1398). مروری بر خانواده‌درمانی. مترجم: فیروزبخت، مهرداد. تهران: نشر رسا.

37.    محمدپور، احمد (1389). ارزیابی کیفیت در تحقیق کیفی: اصول و راهبردهای اعتباریابی و تعمیم‌پذیری. فصلنامه علوم اجتماعی، 17(48)، 73– 107.

38.    نجفی، محمد.، قربانی، منصوره.، نصرتی‌هشی، کمال.، و شاهی، محمد (1393). روش‌های تربیت اخلاقی در سیره رضوی (ع). نشریه پژوهش‌های اخلاقی، 5(1)، 113– 127.

39.    نخعی، سارا.، آهنچیان، محمدرضا.، و کرمی، مرتضی (1397). ابعاد مدل شایستگی مدیران آموزشگاهی. کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تهران: ایران.

40.    نوروززاده، سکینه.، و عبداله‌پور، محمدآزاد (1396). بررسی رابطه صفات شخصیت و تمایزیافتگی خود با رضایت از زندگی در زوجین متقاضی طلاق. فصلنامه تعالی مشاوره و روان درمانی، 7(6)، 1–14.

41.    نیلاب، ریحانه.، قنبری‌هاشم‌آبادی، بهرامعلی.، و کیمیایی، سیدعلی (1397). اثربخشی رویکرد بوئن بر ارتقاء تمایزیافتگی‌خود و رضایت زناشویی در زنان تُرک و ترکمن. نشریه پژوهش‌های روان‌شناسی بالینی و مشاوره، 9(1)، 41– 57.

42.    همائی، رضوان.، و دشت‌بزرگی، زهرا (1397). همبستگی تمایزیافتگی خود و خوش‌بینی با مسئولیت‌پذیری و رضایت زناشویی در دانشجویان پرستاری. نشریه مدیریت ارتقای سلامت، 7(2)، 57– 64.

 

  1. Aldiabat, K.M., & Navenec, C.L. (2018). Data Saturation: The Mysterious Step In Grounded Theory Method. The Qualitative Report, 23(1), 245– 261. doi: 10.46743/2160-3715/2018.2994

  2. Bernardi, L., Huinink, J., & Settersten, R. A. Jr. (2019). The life course cube: A tool for studying lives. Advances in Life Course Research, (41), 1- 56. doi: 10.1016/j.alcr.2018.11.004

  3. Bohlander, J. R. (1995). Differentiation of Self: An Examination of the Concept. Issues in Mental Health Nursing, 16(2), 165– 184. doi: 10.3109/‌‌01612849509006932

46.      Bowen, M. (2004). Family therapy in clinical practice. Northvale, NJ: Jason Aronson.

  1. Calatrava, M., Mariana, V., Martins, M., Schweer-Collins, M., Duch-Ceballos, C., & Rodríguez-Gonzalez, M. (2022). Differentiation of self: A scoping review of Bowen Family Systems Theory’s core construct. Clinical Psychology Review, (91). doi: 1016/j.cpr.2021.102101

  2. Castellar, B., & Oliver, J. (2021). Relationship between family functioning, differentiation of self and anxiety in Spanish young adults. PLoS ONE, 16 (3), e0246875. doi: 1371/journal.pone.0246875

  3. Chung, H., & Gale, J. (2009). Family Functioning and Self-Differentiation: A Cross-Cultural Examination. Contemporary Family Therapy, (31), 19– 33. doi: 1007/s10591-008-9080-4

  4. Delahaij, A., Gaillard, C., & Van-Dam, P. (2010). Hope and Hardiness as related to life satisfaction. The Journal of Positive Psychology, 3(8), 171- 179.

  5. Didericksen, K.W., Edwards, A.E., & Walker, J.A. (2015). Maternal well-being: Health, differentiation, and relationship satisfaction. The Family Journal, 23 (1), 56– 64. doi: 10.1177/1066480714547186

  6. Gardner, W. L., & Garr-Schultz, A. (2017). Understanding Our Groups, Understanding Ourselves: The Importance of Collective Identity Clarity and Collective Coherence to the Self .Springer International Publishing. doi: 10.1007/978-3-319-71547-6_7

  7. Gauthier, J. A., & Česnuitytė, V. (2023). Family in Challenging Circumstances: Ways of Coping. Social Inclusion, 11(1), 210– 213. doi: 10.17645/si.v11i1.6804

  8. Gross, J. J., & Barrett, L. F. (2011).Emotion Generation and Emotion Regulation: One or Two Depends on Your Point of View. Emotion Review, 3(1), 8– 16.

55.      Gushue, G. V., & Constantine, M. G. (2003). Examining individualism, collectivism, and self differentiation in african american college women. Journal of Mental Health Counseling, 25(1), 1- 15.

  1. Hofstede, G., Hofstede, GJ., & Minkov, M. (2010). Cultures and organizations: software of the mind. New York: McGraw-Hill.

  2. Hooper, L. M., & DePuy, V. (2010). Mediating and moderating effects of differentiation of self on depression symptomatology in a rural community sample. The Family Journa, (18), 358– 368. doi: 1177/1066480710374952

  3. Işık, E., Özbiler, Sh., Schweer-Collins, M. L., & Rodriguez-Gonzalez, M. (2020). Differentiation of Self Predicts Life Satisfaction through Marital Adjustment .The American Journal of Family Therapy, 48(3), 1– 14. doi: 10.1080 /01926187.2020.1732248

59.      Lampis, J., & Cataudella, S. (2019). Adult attachment and differentiation of self-constructs: A possible dialogue? Contemporary Family Therapy, Online, 1– 9. doi: 10.1007/s10591-019-09489-7

60.      Lieht, C., & Chabot, D. (2006). The chabot emotional differentiation scale: a theoretically and psychometrically sound instrument for measuring Bowen's intrapsychic aspect of differentiation .Journal of Marital and Family Therapy, 32(2), 167– 180.

  1. Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, C A: Sage.

62.      Luyi, Q., Mengtao, Zh., Mianzhoi, W., & Shengtai, Zh. (2022). Traits of personality that can be intervened: Impact of self-differentiation on employee innovation. Science Research Management, 43(2), 202– 208.

  1. Narayanan, M., & Sriram, S. (2023). An Exploration of Differentiation of Self in Indian Youth. Human Arenas. doi: 10.1007/s42087-023-00335-9

  2. Norona, J. C., & Welsh, D. P. (2016). Rejection sensitivity and relationship satisfaction in dating relationships: The mediating role of differentiation of self. Couple and Family Psychology: Research and Practice, 5(2), 124– 135. doi: 10.1037/‌‌cfp0000056

  3. Olson, D. H. (2011). Faces IV and the circumplex model: Validation study. Journal of Marital and Family Therap, 37(1), 64– 80. doi: 1111/j.1752-0606.2009.00175.x

  4. Peixoto-Freitas, J., Rodriguez-Gonzalez, M. N., Crabtree, S. A., & Martins, M. V. (2020). Differentiation of Self, Couple Adjustment and Family Life Cycle: A Cross-Sectional Study. The American Journal of Family Therapy, (4), E-Pub. doi: 1080/01926187.2020.1736689

  5. Rodríguez- González, M., Bell, C. A., Pereyra, S. B., Martínez-Díaz, M. P., Schweer- Collins, M., & Bean R. A. (2023). Differentiation of self and relationship attachment, quality, and stability: A path analysis of dyadic and longitudinal data from Spanish and U.S. couples. PLoS ONE, 18(3), e0282482. doi: 10.1371/journal.pone.0282482

  6. Ru Wang, Q. A. (2019). The Connotation and the Development Process of Youth Self-Differentiation. Journal of Advances in Psychology, 9(4), 664- 670. doi:12677/ap.2019.94082

  7. Sauerheber, J. D., Nims, D., & Carter, D. J. (2013). Counseling Muslim Couples From a Bowen Family Systems Perspective. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 201(5), 1- 9. doi: 10.1177/‌‌1066480713514937

70.      Swanberg-Hjelm, J. CH. (2020). The Moderating Effect of Negative Childhood Experiences on the Development of Differentiation of Self. PhD thesis (PDF Version). Northcentral University. California.

  1. Tabak, I., & Zawadzka, D. (2016). The importance of positive parenting in predicting adolescent mental health. Journal of Family Studies, 1(23), 1839– 3543. doi: 1080/13229400.2016.1240098

  2. Torres, C., Vallejo-Huangab, D., & Ocanae, X. R. (2021). Quantitative evaluation of family functions and changes in a postmodern context. Journal of Heliyon, 7(6), e07435. doi: 7910/DVN/SW7Q6V

  3. Van den Broeck, A., Howard, J. L., Van Vaerenbergh, Y., Leroy, H., & Gagne, M. (2021). “Beyond intrinsic and extrinsic motivation: a meta-analysis on self-determination theory’s multidimensional conceptualization of work motivation”. Organizational Psychology Review, 11(3), 240- 273.

  4. Zaki Ali, H. M. (2021). Self-differentiation as an intermediate variable between anger management and neurotic perfectionism among high achievers: a psychological study of the rights of special education. International Journal of Human Rights in Healthcare, E-Pub: 353899019. doi: 1108/IJHRH-04-2021-0096

75. Zeegers, MAJ., Colonnesi, C., Stams, G-JJM., & Meins, E. (2017). Mind matters: A meta-analysis on parental metallization and sensitivity as predictors of infant-parent attachment. Psycholog Bull, 143(12), 1245– 1272. doi