مسائل اجتماعی معاصر زن و خانواده مسلمان در اندیشه امام موسی صدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22034/ijwf.2025.19463.2329

چکیده

هدف: این پژوهش باهدف بررسی دیدگاه امام موسی صدر در جایگاه یکی از عالمان مسلمان، در مواجهه با مسائل اجتماعی حوزه زنان و خانواده در دوران تجدد، و واکاوی راهکارهای پیشنهادی وی مبتنی بر رویکرد اسلامی انجام شد.
روش: این مطالعه با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون و با بررسی نظام‌مند مجموعه آثار امام موسی صدر انجام شد.
یافته‌ها: تحلیل آثار امام موسی صدر سه مسئله اصلی را نمایان کرد که عبارتند از: «ازدواج خارج از چارچوب»، «چندهمسری» و «نابرابری جنسیتی و سلب جایگاه اجتماعی زنان». از نگاه وی، علل پیدایش ازدواج‌های خارج از چارچوب، تغییرات سریع زندگی مدرن، نگرش غیراجتماعی به ازدواج و جمود در فهم احکام دینی است. راهکار او بازگشت به نگرش آسان‌گیر و اجتماعی اسلام به ازدواج و استفاده از پویایی‌های فقهی است. وی چندهمسری را حکمی مطلق نمی‌داند، بلکه آن را مشروط به شرایط خاص اجتماعی می‌داند که باید بدان مقید شود. وی در مسئله نابرابری جنسیتی، استضعاف و بهره‌کشی از زنان را عامل سلب جایگاه حقیقی و تباهی عمر آنان و محرومیت جامعه از ظرفیت‌های آنان می‌شمارد.
نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان می‌دهد که امام موسی صدر با نگاهی اجتماعی و مقاصدی به متون دینی، راهکارهایی مبتنی بر اسلام برای مسائل زنان ارائه می‌دهد که بر فراهم‌آوردن شرایط برای حضور عزتمندانه و عفیفانه زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، با تأکید بر هویت‌بخشی و آزادی مثبت، تأکید دارد. پژوهش حاضر گواهی است بر تلاش متفکران مسلمان برای به‌کارگیری ظرفیت‌های دیدگاه اسلامی در پاسخ به چالش‌های نوظهور در حوزه زنان و خانواده.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Contemporary Social Problems of Muslim Women and Families in the Thought of Imam Musa Sadr

نویسندگان [English]

  • MohammadSadegh Karbalaeizadeh Estabraq 1
  • Yahya Bouzarinejad 2
  • Mohsen Saboorian 3
1 Ph.D. student in Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Full Professor, Department of Islamic Social Sciences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Islamic Social Sciences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Objective: This study examines the views of Imam Musa Sadr, a prominent Muslim scholar, on social problems related women and the family in the modern era. It also seeks to analyze his proposed solutions based on an Islamic approach.
Methods: Employing a thematic analysis approach, this research involved a systematic examination of Imam Musa Sadr's complete works.
Findings: The analysis identified three mail themes in Sadr's works: "Non-traditional marriage", "polygyny", and "gender inequality and the usurpation of women’s social status". In his view, the causes of non-traditional marriage are rapid changes in modern life, an non-social perception of marriage, and rigid interpretations of religious decrees. His proposed solution is a return to Islam's flexible and social view of marriage and the use of dynamic jurisprudence. He regards polygyny not as an absolute decree but as a conditional one, dependent on specific social circumstances. Regarding gender inequality, he considers the subjugation and exploitation of women, which leads to the usurpation of their true status, the waste of their potential, and society's deprivation of their contributions.
Conclusion: This study demonstrates that Imam Musa Sadr employs a social and teleological approach to religion to offer Islamic solutions to women’s problems. His solutions emphasize providing the conditions for women's dignified and chaste presence in various social spheres, with a focus on empowerment and positive freedom. This study attests to the efforts of Muslim thinkers to utilize the capacities of the Islamic perspective in responding to emerging challenges in the realm of women and the family.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Families & Women problems
  • Non-traditional marriage
  • Polygamy
  • Gender inequality
  • Thought of Imam Musa Sadr

مراجع

احمدپور، علی.، و فتحی، امین (1403). جایگاه انسان‌شناختی واقع‌گرایانه زن در اسلام و تمدن غرب از دیدگاه امام موسی صدر. نشریه اسلام و مطالعات اجتماعی، 12(44), 66- 96.
اکبرزاده، فاطمه.، و هاشمیان‌فر، سیدعلی (1398). از اخلاق متعارف تا اخلاق فراعرفی؛ گونه‌شناسی تجربه تعهد در ازدواج سفید. نشریه جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14)، 177- 206.
آقاجانی، نصراله (1388). چالش فمینیسم با عدالت جنسیتی. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 12(46)، 7-48.
پارسانیا، حمید (1392). نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی. نشریه راهبرد فرهنگ، 6(23)، 7- 28.
توحیدی، احمدرضا.، و محمدی، زهرا (1400). نقد و بررسی پدیده چندهمسری از نگاه محمد شحرور باتکیه بر تاریخ‌مندی آیات. نشریه مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، 7(13)، 327- 354.
جاوید، محمدجواد (1389). از فرهنگ چندهمسری تا حقوق چندهمسری. نشریه زن در فرهنگ و هنر، 2(1)، 55- 75.
حسنی، سیده معصومه (1383). تفاوت جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 6(23)، 189- 219.
رابینگتن‌، ارل.، و واینبرگ‌، مارتین (1382). رویکردهای نظری هفتگانه در بررسی مسائل اجتماعی‌. مترجم: صدیق سروستانی، رحمت‌اله. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رفیعی، محمدتقی (1386). بررسی جامعه‌شناختی- حقوقی تک‌همسری در ایران. نشریه مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، 5(3)، 7- 37.
زائری، قاسم (1391). بررسی مقایسه‌ای- تاریخی جایگاه خانواده در فکر فمینیستی و دیدگاه اسلام با تأکید بر مسئله قواعد. نشریه زن در توسعه و سیاست، 10(4)، 5- 36.
شریعتی، الهام.، و کلانتر معتمدی، هاجرسادات (1396). جایگاه زن در اندیشه امام خمینی (ره) و آثار اجتماعی آن. نشریه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 7(2)، 131- 153.
شکوری‌راد، صدیقه (1397). اندیشه شریعتی درباره زن و حقوق او در اسلام. نشریه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 14(51)،  75- 100.
شیخ‌زاده، محمد.، و بنی‌اسد، رضا (1399). تحلیل مضمون، مفاهیم، رویکردها و کاربردها. تهران: نشر لوگوس.
ضاهر، یعقوب (1396). گام‌به‌گام با امام. مترجم: گروه مترجمان مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر. تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
عبدسرمدی، نرگس (1398). دلالت‌های رسانه‌ای اندیشه مقام معظم رهبری در حوزه تحکیم خانواده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده فرهنگ، علوم اجتماعی و رفتاری. دانشگاه باقرالعلوم (ع).
فرهمند، مریم (1386). فمینیسم و خانواده. تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده.
فقیهی مقدس، نفیسه.، و مؤمنی‌راد، فهیمه (1397). تحلیل کیفی مبانی تحکیم خانواده از دیدگاه مفسره شیعی؛ بانو امین. نشریه مطالعات اسلامی زنان و خانواده، 5(9)، 54- 71.
مشونیس، جان (1395). مسائل اجتماعی. مترجم: نایبی، هوشنگ. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
مطهری، مرتضی (1389). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: صدرا.
معینی‌فر، محدثه.، و معینی‌فر، مریم (1399). عوامل تضعیف‌کننده خانواده از دیدگاه مقام معظم رهبری. نشریه پژوهشنامه اسلامی زنان‌ و‌ خانواده، 8(4)، 9- 37.
هیئت‌رئیسه جنبش أمل (1393). سیره و سرگذشت امام موسی صدر. مترجم: سرحدی، مهدی. تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
 
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77- 101.
Gharbieh, H. M. (1996). Political awareness of the Shi'ites in Lebanon، the role of Sayyid Abd al- Husain Sharaf al- Din and Sayyid Musa al- Sadr, Doctoral dissertation. Centre for Middle Eastern and Islamic Studies. Durham University.‏
Giddens, A. (2004). Sociology. Cambridge: Polity Press
Naim, I. A. (1998). Imam Musa al- Sadr، An analysis of his life, accomplishments and literary output. Doctoral dissertation. Department of Near Eastern Studies. University of Arizona

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار