نقش معنوی زن و تحلیل آن در ارتقای ارزش‌های شهیدپروری در خانواده: مطالعه موردی اسماء بنت‌عمیس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مجتمع آموزش عالی تاریخ سیره و تمدن اسلامی، گروه علمی اندیشه و مبانی اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

2 استادیار مجتمع آموزش عالی تاریخ سیره و تمدن اسلامی، گروه علمی تاریخ اهل بیت (ع)، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

10.22034/ijwf.2024.19325.2315

چکیده

هدف: در تعالیم اسلامی نقش بسیار اساسى زن در خانواده، جایگاه همسرى و مادرى اوست که از حیاتى‌ترین مسئولیت‌ها در ایجاد سلامت در جامعه به‌شمار می‌آید. پژوهش حاضر با هدف بررسی اهمیت نقش زنان و جایگاه اجتماعی آنان در حفظ و انتقال ارزش‌های شهیدپروری به نسل‌های بعد انجام شد. رویکرد تحقیق بر تأکید بر ویژگی‌های معنوی زن و اثرگذاری آن بر ترویج و ارتقای شهیدپروری متمرکز است. مورد مطالعاتی در این پژوهش اسماء بنت‌عمیس می‌باشد؛ بانویی با کرامت و فضیلت و از اصحاب رسول الله (ص) که همراه همسر خود جعفر طیار از پیشگامان پذیرش اسلام بود.
روش: این پژوهش به‌روش تحلیلی- اسنادی و بر پایه مطالعه منابع تاریخی و روایی مرتبط با زندگی و نقش اسماء بنت‌عمیس انجام شد.
یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد در الگوی معنویت اسلامی، زن ایفاکننده نقش محوری در ارتقای جایگاه معنوی در خانواده است. اسماء بنت‌عمیس، محور سوق‌دهنده خانواده به سوی معنویت بود؛ همراهی و مشارکت در فعالیت‌های مجاهدانه همسر، حمایت عاطفی و معنوی از وی، پرکردن فراغت زندگی همسر، تربیت و پرورش فرزندان، تقویت ارتباطات خانوادگی، حفظ و ترویج ارزش‌های شهید، ارائه الگو و اسوه‌سازی از شهید در خانواده، و تقویت ایمان و ارزش‌های معنوی در خانواده از مهم‌ترین مؤلفه‌های نقش‌آفرینی این بانو به‌شمار می‌رود.
نتیجه‌گیری: اسماء بنت‌عمیس را می‌توان نمونه‌ای موفق از زن مسلمان مؤمن و فعال در ارتقای معنویت خانواده و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت دانست. تبیین این الگو، زمینه‌ساز تقویت نقش زنان در انتقال ارزش‌های معنوی و شهیدپروری در جامعه امروز خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Spiritual Role of Women and Its Analysis in Promoting the Values of Martyrdom within the Family: A Case Study of Asmāʾ bint ʿUmays

نویسندگان [English]

  • Mohammad Jawad Yaqubi 1
  • Naser Bagheri Bidhendi 2
1 Department of Islamic Thought and Foundations, Higher Education Complex of Islamic History and Civilization - Al-Mustafa International University, Qom,
2 Higher Education Complex of Islamic History and Civilization - Al-Mustafa International University, Qom,
چکیده [English]

Objective: In Islamic teachings, the woman's fundamental role within the family is that of wife and mother, which constitutes one of the most vital responsibilities for cultivating a healthy society. This study aims to examine the importance of women’s role and social status in preserving and transmitting values of martyrdom to subsequent generations. The research approach emphasizes the spiritual characteristics of women and their effect on fostering and promoting martyrdom; the case examined is Asmāʾ bint ʿUmays, a dignified and virtuous lady and one of the Companions of the Prophet (peace be upon him), who—together with her husband Jaʿfar al-Ṭayyār—was among the early adherents of Islam.
Method: This research was conducted using an analytical–documentary approach, based on a study of historical and narrative (hadith) sources related to the life and role of Asmāʾ bint ʿUmays.
Findings: The results indicate that, within the Islamic model of spirituality, the woman functions as a central actor in elevating the family’s spiritual standing. Asmāʾ bint ʿUmays served as the driving force guiding the family toward spirituality; her accompaniment of and participation in her husband’s mujahid activities, her emotional and spiritual support for him, providing purposeful engagement in her husband’s life, the upbringing and education of children, strengthening family bonds, preserving and promoting martyrdom values, presenting the martyr as a role model within the household, and reinforcing faith and spiritual values in the family are among the principal components of her role.
Conclusion: Asmāʾ bint ʿUmays can be regarded as a successful exemplar of a believing Muslim woman actively engaged in enhancing familial spirituality and promoting a culture of sacrifice and martyrdom. Articulating this model can facilitate strengthening women’s role in transmitting spiritual and martyrdom-oriented values in contemporary society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • martyr’s wife
  • martyr’s mother
  • Islamic spirituality
  • Asmāʾ bint ʿUmays
  • Jaʿfar al-Ṭayyār
  • Abyssinia
  • Hijra
* القرآن الکریم (1378). مترجم: مکارم شیرازی، ناصر. قم: امیرالمؤمنین(ع).
اباذری، عبدالرحیم (1376). بانوان قبیله ابرار2: اسماء بنت‌عمیس پاسدار ولایت. قم: شاکر.
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید‌بن هبةالله (1385ه‍.ق). شرح نهج‌البلاغة. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
ابن اثیر، علی‌بن محمد (1409ه‍.ق). أسد الغابة فی معرفة الصحابة. بیروت: دار‌الفکر.
ابن اعثم کوفی، محمد‌بن علی (1411ه‍.ق). الفتوح. محقق: شیری، علی. بیروت: دار الأضواء.
ابن حجر العسقلانی، احمد‌بن علی (1325ه‍.ق). تهذیب التهذیب. بیروت: دار‌صادر.
ابن حجر العسقلانی، احمد‌بن علی (1406ه‍.ق). تقریب التهذیب. سوریه: دار‌الرشید.
ابن حیون، قاضی نعمان‌بن محمد (1409ه‍.ق). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن سعد، محمد (1960). الطبقات الکبرى. بیروت: دار‌صادر.
ابن شبه نمیری، عمر (1410ه‍.ق). تاریخ المدینة المنورة. قم: دارالفکر.
ابن شهرآشوب، محمد‌بن علی (1412ه‍.ق). مناقب آل أبی‌طالب. بیروت: دار‌الأضواء.
ابن طاووس، علی‌بن موسی (1367). إقبال الأعمال. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ابن عنبة، احمد‌بن علی (1417ه‍.ق). عمدة الطالب فی أنساب آل أبی طالب. قم: انصاریان.
ابن قتیبه، عبدالله‌بن مسلم (1992). المعارف. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1395). السیرة النبویة. بیروت: دار المعرفة.
ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1407ه‍.ق). البدایة والنهایة. بیروت: دار‌الفکر.
ابن هشام، عبدالملک‌بن هشام (1375). السیرة النبویة. قاهره: مصطفى البابی الحلبی وأولاده
ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن حسین (1419ه‍.ق). مقاتل الطالبیین. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
اربلی، علی‌بن عیسی (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنی‌هاشمی.
اسحاقی، سیدحسین (1387). سلوک علوی: راهبردهای امام علی (ع) در تربیت فرزندان. قم: بوستان کتاب.
امین، سیدمحسن (1403ه‍.ق). أعیان الشیعة. بیروت: دار‌التعارف للمطبوعات.
آقابخشی، علی‌اکبر.، و افشاری‌راد، مینو (1375). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک ملی ایران.
برقی، احمد‌بن محمد (1371). المحاسن. قم: دار‌الکتب الإسلامیة.
بستانى، فواد افرام (1375). فرهنگ ابجدى‏. تهران: انتشارات اسلامی.
بلاذری، احمد‌بن یحیی (1397). جمل من أنساب الأشراف. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
بیهقی، ابوبکر احمد‌بن حسین (1405ه‍.ق). دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة. بیروت: دار‌الکتب العلمیة.
پرتوی، رعنا.، امیری ینگجه، معصومه.، و پرتوی، فرحروز (1396). عوامل مؤثر در نقش زن برای تحکیم بنیان خانواده. دومین کنگره بین‌المللی نقش زن در سلامت خانواده و جامعه. تهران: دانشگاه الزهرا.
ترمذی، محمد‌بن عیسی (1419ه‍.ق). سنن الترمذی. قاهره: دار‌الحدیث.
الثقفی، ابراهیم‌بن محمد (1355). الغارات. به‌کوشش و تعلیقات سید جلال‌الدین محدث ارموی. تهران: انجمن آثار ملی.
جمعی از نویسندگان (1387). بانوان نمونه. قم: نورالسجاد.
حاجی‌ابراهیم، رضا.، و یاوری، سهیلا (1397). هویت معنویت دینی ازمنظر آموزه‌های شیعی-مهدوی. نشریه مشرق موعود، 12(48)، 53- 86.
حافظ مزی، یوسف‌بن عبدالرحمن (1400ه‍.ق). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
حسینی، سیدباقر.، و ولایتی فاضل، ابراهیم (1401). نقش زن در تحکیم نهاد خانواده ازمنظر قرآن و حدیث. نشریه پیشرفت‌های نوین در روان‌شناسی علوم تربیتی و آموزش و پرورش، -(46)، 25- 32.
خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۸۴/۰۳/۲۵). بیانات‌ در دیدار اقشار مختلف مردم‌ farsi. khamenei. ir
خویی، ابوالقاسم (1409ه‍.ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. قم: مدینة العلم.
ذهبی، محمد‌بن احمد (1414ه‍.ق). ‏ سیر أعلام النبلاء. بیروت: الرسالة.
شعیری سبزواری، تاج‌الدین محمد (1413ه‍.ق). جامع الأخبار أو معارج الیقین و أصول الدین. قم: آل‌البیت (ع).
شفیعی، زهرا.، و جزایری، رضوان السادات (1397). بررسی تأثیر آموزش معنویت با تأکید بر آموزه‌های اسلامی بر شادمانی زناشویی زنان متأهل. پژوهشنامه اسلامی زنان‌ و‌ خانواده، 6(1)، 29- 46.
الشیروانی، حیدرعلی (1417ه‍.ق). مناقب أهل البیت(ع). بیروت: مطبعه المنشورات الاسلامیه.
الصالحی الشامی، محمد‌بن یوسف (1414ه‍.ق). سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد. بیروت: دار‌الکتب العلمیة.
طبری آملی، عمادالدین محمد‌بن علی (1383ه‍.ق). بشارة المصطفى لشیعة المرتضى. نجف: المطبعة الحیدریة.
طبری، محمد‌بن جریر (1413ه‍.ق). تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: عزالدین.
طریحی، فخرالدین‌بن محمد (۱۴۱۶ه‍.ق). مجمع البحرین و مطلع النیرین. محقق: حسینی اشکوری، احمد. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
عاملی، جعفر مرتضی (1426ه‍.ق). الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص). قم: دار‌الحدیث.
عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن (1419ه‍.ق). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. قاهره: دار‌الفضیلة.
العینی، بدرالدین محمود‌بن احمد (1421ه‍.ق). عمدة القاری شرح صحیح البخاری. بیروت: دار‌الکتب العلمیة.
قائدان، اصغر (1380). تاریخ اماکن زیارتی و سیاحتی سوریه. تهران: مشعر.
قائمی مقدم، محمدرضا (1382). روش الگویی در تربیت اسلامی. نشریه معرفت، -(69)، 25- 37.
قرشی، سید علی‌اکبر (1412ه‍.ق). قاموس قرآن. تهران: دار‌الکتب الاسلامیة.
القطب، محمدعلی.، الداعو، محمدعمر.، و عبدالجواد الدومی، احمد (2005). نساء حول الرسول تراجم و قصص. بیروت: المکتبة العصریة.
کاشفی، حسین (1381). روضة الشهداء. تهران: اسلامیه.
کلینی، محمد‌بن یعقوب (1387). الکافی. قم: دار‌الحدیث.
مامقانی، عبدالله (1431ه‍.ق). تنقیح المقال فی علم الرجال. قم: آل البیت (ع).
مجلسی، محمدباقر (1403ه‍.ق). بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع). بیروت: وفاء.
محلاتی، ذبیح‌الله (1369). ریاحین الشریعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه. تهران: دار‌الکتب الإسلامیة.
مصطفوى، حسن (1385). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏. تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی‏‏.
مفید، محمد‌بن محمد (1413ه‍.ق). ). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
مهدویان، محبوب (1385). اسماء بنت‌عمیس. نشریه تاریخ اسلام، 7(27)، 5- 30.
میرزایی، نجف‌علی (1388). فرهنگ اصطلاحات معاصر عربی-فارسی. تهران: نشر مؤسسه فرهنگ معاصر.
النقدی، جعفر (1964). زینب الکبری بنت الإمام أمیر المؤمنین علی ابن أبی طالب (ع). نجف: المکتبة الحیدریة.
نوری، حسین‌بن محمدتقی (1408ه‍.ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: آل البیت لإحیاء التراث.
واقدی، محمد‌بن عمر (1409ه‍.ق). المغازی. محقق: مارزدن‌ جونز. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
یعقوبی، احمد‌بن اسحاق (1343). تاریخ یعقوبی. مترجم: آیتی، محمد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.