جایگاه اسطورهای، تربیتی و روانشناسانه داستان سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی و همانندهای جهانی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناخت و تحلیل جایگاه اسطوره‌ای، تربیتی و روان‌شناختی داستان سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی و همچنین شناسایی و بررسی همانندهای جهانی این داستان انجام شد.
روش: این مطالعه به‌روش تحلیلی-اسنادی آثار مکتوب مرتبط با موضوع پژوهش انجام شد.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد شخصیت سیاوش در شاهنامه، به‌مثابه نماد پاکی و طهارت ذاتی، مشابهت‌های ساختاری و معنایی‌بارگی با چهره‌هایی همچون حضرت یوسف(ع) و حضرت ابراهیم(ع) دارد؛ به‌گونه‌ای که با وجود تهمت‌های ناروا، اسارت و مرگ در غربت را می‌پذیرد، اما در برابر وسوسه‌های گناه‌آلود سودابه مقاومت می‌کند و برای اثبات بی‌گناهی، آزمون سخت گذر از آتش را متحمل می‌شود. این داستان در اساطیر ملل دیگر نیز همانندهایی دارد که از جمله می‌توان به سرگذشت «راما و سیتا» در اساطیر هند، «جو وانگ و سودا گی» در اساطیر چین و «فدر و هیپولیت» در اساطیر یونان اشاره کرد. از منظر روان‌شناسی نیز شخصیت‌های اصلی این داستان با مفاهیم نهاد، من و فرامن در نظریه روانکاوی قابل انطباق هستند. پرورش سیاوش، نمودی از کهن‌الگوی «پیر دانا» و آزمون‌های او، نمونه‌ای از «آزمون قهرمان» است. همچنین شخصیت سودابه تجلی‌گر «آنیمای منفی» است.
نتیجه‌گیری: داستان سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی، روایتی فراتر از یک‌تراژدی است که دربردارنده لایه‌های پنهان اسطوره‌ای، تعلیمی و روان‌شناختی است. این داستان ضمن برخورداری از وجوه مشترک با اساطیر ملل مختلف، به‌مثابه الگویی برای تربیت اخلاقی و تحلیل کهن‌الگویی شخصیت‌ها قابل بررسی است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the mythological, educational position of the story of Siavash and Sudabah and its foreign equivalents.

نویسندگان [English]

  • Mohammad Fooladi 1
  • Atefeh Soltanmoradi 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Qom, Qom, Iran.
2 PhD in Persian Language and Literature, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

Objective: The present study was conducted with the aim of identifying and analyzing the mythological, educational, and psychological position of the story of Siavash and Sudabah in Ferdowsi's Shahnamah, as well as identifying and examining the global analogies of this story. Method: This study was conducted using the analytical-documentary method of written works related to the research topic.
 Findings: The findings showed that the character of Siavash in Shahnamah, as a symbol of inherent purity and purity, has structural and semantic similarities with figures such as Prophet Joseph (PBUH) and Prophet Abraham (PBUH); in such a way that despite unjust accusations, he accepts captivity and death in exile, but resists the sinful temptations of Sudabeh and endures the difficult test of passing through fire to prove his innocence. This story also has parallels in the mythology of other nations, including the story of "Rama and Sita" in Indian mythology, "Jo Wang and Sudagi" in Chinese mythology, and "Phaedra and Hippolytus" in Greek mythology. From a psychological perspective, the main characters of this story are compatible with the concepts of the id, ego, and superego in psychoanalytic theory. Siavash's upbringing is a manifestation of the archetype of the "wise old man" and his tests are an example of the "hero's test." Also, the character of Sudabah manifests the "negative anima." Conclusion: The story of Siavash and Sudabah in Ferdowsi's Shahnamah is a narrative beyond a tragedy that contains hidden mythological, educational, and psychological layers. This story, while having common features with the mythologies of different nations, can be examined as a model for moral education and analyzing the archetypes of characters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Siavash
  • Sudabah
  • Ferdowsi's Shahnamah
  • the myth of purity
  • mythological analogies
  • psychological analysis of myth
  • comparative mythology
* قرآن کریم (1373). مترجم: مکارم شیرازی، ناصر. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن‌اثیر، عزالدین (1374). تاریخ کامل. مترجم: روحانی، سید محمدحسین. تهران: اساطیر.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1346). جام جهانبین. تهران: کتابخانه ایرانمهر.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1376). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: نشر آثار.
اقبالی، ابراهیم.، قمری گیوی، حسین.، و مرادی، محمد (1386). تحلیل داستان سیاوش برپایه نظریات یونگ. نشریه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 5(8)، 69- 85.
آیندلو، سجاد (1384). فرضیه‌ای درباره مادر سیاوش. نشریه نامه فرهنگستان، 3(7)، 27- 46.
بازیگر، نسرین (1394). دو فرضیه درباره داستان سیاوش (باتوجه به نظر شاهنامه‌پژوهان ایرانی، تاجیک، روس و اروپایی). نشریه ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی، 11(39)، 11- 48.
بگلی، فیل (1385). چگونه مذاکره کنیم. مترجم: افتخاری، رضا.، و انورخواه، شهرزاد. مشهد: بامشاد.
بهار، مهرداد (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس.
بهار، مهرداد (1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
بیرانوند، یوسفعلی.، صحرایی، قاسم.، حیدری، علی.، و حسنی جلیلیان، محمدرضا (1395). بررسی تطبیقی شخصیت‌ها و کارکردهای آنها در داستان‌های سیاوش و رامایانا. نشریه زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)، 69(234)، 1- 15.
پانی‌پتی، ملامسیح (2009). رامایانا (نسخه منظوم). مصحح: ضیایی، سید عبدالحمید.، و جعفری، سیدمحمد یونس. دهلی نو: خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران.
جواری، محمدحسین (1383). اسطوره و ادبیات (مجموعه مقالات). تهران: سمت.
حافظ شیرازی، شمس­الدین محمد (1399). دیوان اشعار. مصحح: قزوینی، محمد.، و غنی، قاسم. تهران: اساطیر.
حمیدیان، سعید (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: مرکز.
خالقی مطلق، جلال (1386). سخنهای دیرینه. به‌کوشش: دهباشی، علی. تهران: افکار.
خسروی، اشرف.، و طغیانی، اسحاق (1389). تحلیل روان‌کاوانه شخصیت سودابه و رودابه (یگانه‌های دوسویه شاهنامه). نشریه کاوشنامه، 21(11)، 9- 37.
داراشکوه، محمد (1340). سراکبر (اوپانیشاد). مصحح: تاراچند. مترجم: جلالی‌نایینی، سیدمحمدرضا. تهران: تابان.
دورانت، ویل (1384). تاریخ تمدن. مترجم: آرام، احمد. تهران: علمی و فرهنگی.
روزبه، محمدرضا.، و ایازی، فریبا (1392). بررسی تطبیقی الگوهای عشق ممنوع. نشریه کاوش نامه، 14(26)، 175- 202.
سرامی، قدمعلی (1373). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن (1393). سایه­های شکار شده. تهران: طهوری.
سنچولی، احمد (1394). بررسی ساختار غنایی-حماسی زال و رودابه. نشریه پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، 2(13)، 189- 210.
شاتوک، سیبل (1388). آیین هندو. مترجم: بدیعی، محمدرضا. تهران: امیرکبیر.
شهباز، حسن (1388). سیری در بزرگترین کتابهای جهان. تهران: علمی و فرهنگی.
شیخ‌حسینی، زینب.، و خلیلی جهان‌تیغ، مریم (1393). تحلیل ساختار داستان سیاوش و دو داستان رام چندر و سدنوا در هند. نشریه مطالعات شبهقاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، 21(6)، 79- 98.
طالشی، یدالله (1395). زمینه­های تطبیقی در حماسه­های بزرگ جهان. تهران: ماه باران.
علوی‌مقدم، مهیار.، و صادقی‌منش، علی (1394). گذار فرامن قوم ایرانی از احکام غریزه‌محور شاه در داستان سیاوش (بررسی داستان سیاوش باتکیه بر دیدگاه ادبی-روان‌کاوانه فروید). نشریه شعرپژوهی، 4(7)، 97- 116.
غنیمی هلال، محمد (1373). ادبیات تطبیقی. مترجم: آیت الله­زاده شیرازی، سید مرتضی. تهران: امیرکبیر.
فاضلی، فیروز.، و کنعانی، سیاوش (1389). شخصیتی آیینی و رازناک در شاهنامه. نشریه پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، 1(4)، 93- 108.
فتاحی دولت‌آبادی، نیلوفر (1390). سیاوش در اسطوره و ادبیات. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه کاشان.
فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه. به‌کوشش: خالقی‌مطلق، جلال. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم (1391). شاهنامه (براساس نسخه مسکو). قم: عطش.
فروید، زیگموند (1383). شرحی کوتاه درباره روان‌کاوی. مترجم: پاینده، حسین. فصلنامه ارغنون، 1(21).
فروید، زیگموند (1387). موسی و یکتاپرستی. مترجم: رهبری، هورا. تهران: فرهنگ صبا.
قبادی فومشی، الهه (1391). مقایسه تطبیقی حماسه رامایانا و داستان سیاوش از شاهنامه فردوسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی.
کزازی، میرجلال‌الدین (1366). سهراب و سیاوش: (گومیچشن) و (ویچارشن)؛ گزارشی از داستان‌های شاهنامه بر بنیاد روان‌شناسی اسطوره. نشریه چیستا،6(45 و 46)، 463- 471.
کویاجی کوورجی، جهانگیر (1353). آیینها و افسانههای ایران و چین باستان. مترجم: دوست‌خواه، جلیل. تهران: فرانکلین.
کویاجی کوورجی، جهانگیر (1380). بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. مترجم: دوست‌خواه، جلیل. تهران: آگه.
مافی‌تبار، آمنه (1389). بررسی تطبیقی آیینهای اساطیری داوری ایزدی در ایران و هند. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هنر.
محبتی، مهدی (1379). سیمرغ در جستجوی قاف. تهران: سخن.
محمودیان راوی‌نژاد، زهرا (1392). بررسی تطبیقی عناصر روایی قصه حضرت یوسف (ع) در قرآن و سیاوش در شاهنامه. تهران: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
مسکوب، شاهرخ (1351). سوگ سیاوش. تهران: خوارزمی.
میکی، وال. داس. تلسی (1379). رامایانا، کهنترین متن حماسی عاشقانه هند. مترجمان: امر سنکهه، امر پرکاش. تهران: الست فردا.
نحوی، اکبر.، و امینی، علی (1392). سیاوش و سودابه؛ بررسی تطبیقی موارد مشابه در اساطیر و ادبیات ملل. نشریه شعرپژوهی (بوستان ادب)، 1(5)، 139- 166.
واشقانی فراهانی، ابراهیم.، و حسنوند، اشرف (1393). بررسی تطبیقی داستان سیاوش براساس روان‌شناسی یونگ. دومین همایش ملی ادبیات تطبیقی دانشگاه رازی. تهران.
هال، کالوین اس.، و نوردبای، ورنون‌جی (1375). مبانی روانشناسی تحلیلی یونگ. مترجم: مقبل، محمدحسین. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی تربیت معلم.
الیاده، میرچا (1362). چشماندازهای اسطوره. مترجم: ستاری، جلال. تهران: توس.
یونگ، کارل گوستاو (1383). روانشناسی ضمیر ناخودآگاه. مترجم: امیری، محمدعلی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
یونگ، کارل گوستاو (1393). انسان و سمبلهایش. مترجم: سلطانیه، محمود. تهران: جامی.