نقش جنسیتی و فراجنسیتی زنان در فتوحات عصر خلفای نخستین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران. (نویسنده مسئول)

2 دانش‌آموخته سطح سه رشته تاریخ اسلام، مؤسسه آموزش عالی معصومیه (س)، قم، ایران.

چکیده

ویژگی‌های جنسیتی یکی از مؤلفه‌های مهم در تقسیم وظایف اجتماعی زن و مرد است. ازاین‌رو، نقش مردان در فتوحات و امور نظامی که در تقسیم‌بندی جنسیتی با جنس آنها منطبق می‌بود بر عهده آنان بوده‌است. پژوهش حاضر با هدف بررسی این پرسش که آیا واگذاری نقش‌ها به زنان در برهه‌های مختلف تاریخی مبنای جنسیتی داشته است، به‌روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. براین‌اساس، کلیه منابع مکتوب مربوطه با تمرکز بر دوره تاریخی عصر خلفا در موضوع خاص فتوحات در این دوره،‌ برای شناسایی و شناخت نقش‌های جنسیتی و فرا جنسیتی زنان مورد بررسی قرار گرفت. بررسی‌ها نشان داد که در این عصر، میزان مشارکت زنان در نقش‌های فراجنسیتی در فتوحات توسعه یافته است؛ چنانچه تعدد نقش‌های زنان در عناوینی چون رزمندگی، اطلاعات‌چی، سیاهی لشکر و غیره دیده می‌شود که این تعدد نقش‌ها نشان از پویایی و فعالیت‌های اجتماعی ایشان دراین دوره بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن کریم (1393). مترجم: الهی قمشه‌ای،‌ مهدی. قم: چاپخانه بزرگ قرآن کریم.

    1. ابن‌‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی‌‌بن ‌محمد الجوزی (بی‌‌تا). الکامل فی التاریخ. مترجم: خلیلی، عباس. تهران: مؤسسه مطبوعات علمی.
    2. ابن‌‌اعثم الکوفى، ابومحمداحمد (1411هـ.ق). ‌الفتوح. محقق: شیری، على. بیروت‌. دارالاضواء.
    3. ابن‌‌اعثم کوفی، ابومحمداحمد (1372). الفتوح. محقق: مستوفی هروی، محمدبن احمد. مترجم: طباطبایی مجد، غلامرضا. تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
    4. ابن‌‌حجر عسقلانى، احمدبن‌على (1415هـ.ق). الاصابه فى تمییز الصحابه. محقق: عبدالموجود، ‌عادل احمد.، و معوض، على محمد. بیروت‌. دارالکتب‌العلمیه‌.
    5. ابن‌‌خلدون، عبدالرحمن (1413هـ.ق). تاریخ ابن‌خلدون. بیروت‌. دارالکتب العلمیه.
    6. ابن‌‌سعد، محمد (1410هـ.ق). طبقات کبری. مترجم: عباسی، احسان. بیروت. دارالکتب العلمیه.
    7. ابن‌‌کثیر، ابوالفدا اسماعیل (بی‌‌تا). البدایه و النهایه‌. محقق: مکتب ‌تحقیق التراث. بیروت: داراحیاء التراث العربى‌.
    8. ابن‌مسکویه الرازی، ابوعلی احمدبن‌محمد (1366). تجارب الامم به کوشش ابوالقاسم امامى. تهران: دار سروش للطباعه و النشر.
    9. ابن‌‌مسکویه، ابوعلى احمد (1332). تجارب‌ الامم. قاهره: بی‌نا.
    10. آذرتاش، آذرنوش.، و دهقانی‌پور، زهره (1388). زنان در کشاکش نبرد حضور زنان مسلمان در جنگ تا پایان دوره اموی. نشریه زن در فرهنگ و هنر، 1(1)، 75- 97.
    11. بستان، حسین (1385). بازنگری نظریه های نقش جنسیتی. نشریه پژوهش زنان، 1 و 2(4)، 5- 31.
    12. بلاذرى، احمدبن یحیى‌‌بن‌ جابر (1367). فتوح البلدان‌. مترجم: متوکل، محمد. تهران: نشر نقره.
    13. تهامی، غلامرضا (1385). فرهنگ اعلام تاریخ اسلام. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    14. ﺟﺎن‌اﺣﻤﺪی، ﻓﺎﻃﻤﻪ.، و ﻫﺎﺷﻤﻲ شهیدی، رﻳﺤﺎﻧﻪ (1394). رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ تحقق ﻧﻘﺶﻫﺎی ﻣﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺎن. نشریه زن در فرهنگ و هنر، 4(7)، 507- 520.
    15. جواد، علی (1422هـ.ق). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. بی‌جا: دارساقی.
    16. دهخدا، علی‌اکبر (1334). لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    17. دینوری، ابوحنیفه احمدبن ‌داوود (1371). الاخبار الطوال. مترجم: مهدوی دامغانی، محمود. تهران: نشر نی.
    18. رزمجو، جمال (‌1387). جایگاه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی زنان در دوره امویان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ. دانشگاه تربیت مدرس. تهران.
    19. زرکلی، خیرالدین (بی‌‌تا). الاعلام قاموس تراجم الاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین والمتشرقین. بیروت: دارالعلم العلابین.
    20. شوندی مطلق،‌ کبری (1399). وضعیت زنان در قرن سوم و چهارم هجری در خلافت عباسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ. دانشگاه باقرالعلوم. قم.
    21. طبری، محمدبن‌جریر (1387). تاریخ الامم و الملوک. محقق: محمدابوالفضل ابراهیم. بیروت: دارالتراث.
    22. عمران‌پور، محمدرضا (1386). نقش زنان در دفاع مقدس. نشریه ادبیات پایداری،‌ 2(1)، 169- 188.
    23. عمررضا، کحاله (1404هـ.ق). اعلام النساء فی عالمی ‌العرب والاسلام. بیروت: مؤسسه الرساله.
    24. غروی، نهله (1388). مشارکت سیاسی زنان صدر اسلام. نشریه مطالعات راهبردی زنان، 46(12)، 196- 224.
    25. کوئن، بروس (1387). مبانی جامعه‌شناسی. مترجم: توسلی، غلام.، ‌توسلی، عباس.، و فاضل، رضا. تهران: سمت.
    26. محلاتی، ذبیح‌‌الله (1396). ریاحین الشریعه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    27. مدنی دهخوارقانی، بتول (1393). نقش زنان در جنگ‌های صدر اسلام تا آغاز امویان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ. دانشگاه باقرالعلوم. قم.
    28. مدنی، بتول (1393). نقش زنان در جنگ‌های صدر اسلام. قم: بوستان کتاب.
    29. واقدی، محمدبن عمر (1414). المغازی. محقق: مارسدن جونز. قم: مرکز الاعلام الاسلامی.
    30. واقدى‌، ابوعبدالله‌ (بى‌تا). فتوح الشام‌. راجعه و قدم له‌ عبدالرؤوف سعد. اسکندریه‌: دارابن‌خلدون‌.
    31. یاقوت حموى، ابن‌عبدالله‌ (1410هـ.ق). معجم البلدان‌. محقق: عبدالعزیز الجندى‌، فرید. بیروت: دارالکتب العلمیه.‌